૧૯ ગાયની કથા
पटुत्वं सत्यवादित्वं कथायोगेन बुध्यते।
अस्तब्धत्वमचापल्यं प्रत्यक्षेणावगम्यते ॥
-#हितोपदेश मित्रलाभ
મનુષ્યની ચતુરાઈ અને સત્યવાદિતા તેની સાથે વાતચીત કરવાથી જણાય છે; પરંતુ તેની અચળતા કે ગંભીરતા તો તેને જોતાં જ સમજાઈ જાય છે.
એક ગામમાં એક સુશીલ અને સદ્ગુણી માણસ રહેતો હતો, જેની પાસે ૧૯ ગાયો હતી. આ ગાયો તેની સંપત્તિ નહીં, પણ તેના જીવનનો આધાર અને આદરનું પ્રતીક હતી. એક દિવસ, અચાનક તે માણસનું મૃત્યુ થયું, અને ગામ આઘાતમાં ડૂબી ગયું.
મૃત્યુ બાદ, તેની વસિયત વાંચવામાં આવી. તેમાં લખ્યું હતું:
"મારી ૧૯ ગાયોમાંથી અડધી મારા દીકરાને, ચોથો ભાગ મારી દીકરીને, અને પાંચમો ભાગ મારા વફાદાર નોકરને આપવો."
વસિયત સાંભળી ગામલોકો મૂંઝવણમાં પડી ગયા. ૧૯ ગાયોનો અડધો ભાગ એટલે ૯.૫? શું ગાયને કાપવી પડશે? પણ એ તો પાપ થશે, અને ગાય મરી જશે! બાકી રહેલી ૧૮ ગાયોનો ચોથો ભાગ એટલે ૪.૫, અને પાંચમો ભાગ ૩.૮? આવું અશક્ય ગણિત કેવી રીતે ઉકેલાય?
સૌ ચિંતામાં ડૂબી ગયા. આખરે, તે મૃત વ્યક્તિ નો નાનપણ નો મિત્ર કામ આવ્યો.. તેને સમસ્યા ખુબ શાંતિથી ધ્યાનથી સાંભળી, થોડી ક્ષણો વિચાર્યું. તેણે તુરંત પોતાની ગાય ગામ માંથી મંગાવી અને પછી નમ્રતાથી બોલ્યો, "આ ૧૯ ગાયોમાં મારી ગાય પણ ઉમેરીને ભાગ પાડો."
ગામલોકોને આ વાત અજીબ લાગી. એક તો મરનારે આવી વિચિત્ર વસિયત લખી, અને હવે આ બુદ્ધિશાળી પોતાની ગાય ઉમેરવાની વાત કરે છે! છતાં, તેઓએ વિચાર્યું, "જેવું કહે તેવું કરી જોઈએ. શું ખોટું થવાનું?" ગુજરાતી કહેવત પ્રમાણે, "અજમાવ્યે કાંઈ ન અણજાણ્યું" – એટલે પ્રયાસ કરવામાં શું હરકત?
૧૯ + ૧ = ૨૦ ગાયો થઈ.
· ૨૦નો અડધો ભાગ, એટલે ૧૦ ગાયો, દીકરાને આપવામાં આવી.
· ૨૦નો ચોથો ભાગ, એટલે ૫ ગાયો, દીકરીને આપવામાં આવી.
· ૨૦નો પાંચમો ભાગ, એટલે ૪ ગાયો, નોકરને આપવામાં આવી.
૧૦ + ૫ + ૪ = ૧૯ ગાયો. બચી એક ગાય, જે બુદ્ધિશાળી વ્યક્તિની હતી. તેણે પોતાની ગાય લઈ, સૌને આશીર્વાદ આપી, અને પોતાના ગામ પાછો ફર્યો. આમ, એક ગાય ઉમેરવાથી ૧૯ ગાયોનું વિભાજન સુખ, શાંતિ અને સંતોષ સાથે થઈ શક્યું.
આધ્યાત્મિક અર્થ
આ કથા માત્ર ગણિતની રમત નથી, પણ જીવનનું ગહન દર્શન છે. આપણા જીવનમાં પણ ૧૯ ગાયો છે, જે આપણી ઇન્દ્રિયો, કર્મો અને અંતરની શક્તિઓનું પ્રતીક છે:
· ૫ જ્ઞાનેન્દ્રિયો: આંખ, નાક, જીભ, કાન, ત્વચા.
· ૫ કર્મેન્દ્રિયો: હાથ, પગ, જીભ, મૂત્રદ્વાર, મળદ્વાર.
· ૫ પ્રાણ: પ્રાણ, અપાન, સમાન, વ્યાન, ઉદાન.
· ૪ અંતઃકરણ: મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકાર.
આ ૧૯ ગાયો આપણા જીવનનું સમગ્ર વિશ્વ છે. આપણું આખું જીવન આ ગાયોના નિયંત્રણ અને વિભાજનમાં ગુંચવાયેલું રહે છે. આપણે તેમને સમતોલ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ, પણ ઘણી વખત મૂંઝવણ અને અશાંતિ જ મળે છે.
પણ, જેમ બુદ્ધિશાળી વ્યક્તિએ એક ગાય ઉમેરી, તેમ આપણે જીવનમાં આત્માની ગાય – એટલે આધ્યાત્મિક જાગૃતિ – ઉમેરવી જોઈએ. જ્યાં સુધી આપણે આત્માને જાગૃત ન કરીએ, આધ્યાત્મિક જીવન ન જીવીએ, ત્યાં સુધી સાચા સુખ, શાંતિ, સંતોષ અને આનંદની પ્રાપ્તિ શક્ય નથી.
આ કથા આપણને શીખવે છે કે જીવનની ગૂંચવણો બુદ્ધિ અને આત્મજ્ઞાનથી જ ઉકેલાય છે. જેમ ગુજરાતી કહેવત કહે છે, "અજમાવ્યે કાંઈ ન અણજાણ્યું" – જ્યાં સુધી આપણે આધ્યાત્મિક પથ પર પગલું ન ભરીએ, ત્યાં સુધી જીવનનો સાચો અર્થ નહીં સમજાય.
ચતુરાઈ છે મનની એક શાંત નદી,
હૃદયની ઊંડાઈએ વહેતી એતો.
જગની દોડમાં ન ખોવાય જો આપ,
સત્યનો સત્ય નો સ્પર્શ અનુભવ કરજો.
કર્મ ફળ સમજી શાંતિ ઝીલવી,
ધીરજની દીવટી પ્રગટાવી ચતુરાઈ.
માયાના પડળ ફાડી જો નીરખે,
આત્માને જોવું એ ચતુરાઈ છે.
ક્ષણનો આનંદ એ જીવનની ભેટ,
તેને પામવું એ ચતુરાઈ છે.
શબ્દો ઓછા, પણ ભાવ હો ગહન,
જીવનને શણગારવું ચતુરાઈ છે.
'દીપ'ને ચતુરાઈ મળે વિચારથી,
સદ્ગુણનો માર્ગ ચૂંટવી ચતુરાઈ છે.
ચતુરાઈ ઉપર જીવન વિષયક બે વાતો
ચતુરાઈ ભલે કાગની હોય પણ બોલી કોયલ જેવી રાખવી અને જીગર ભલે સાવજનું હોય પણ નમ્રતા તો મૃગ જેવી જ રાખવી...
चलत्येकेन पादेन तिष्ठत्येकेन पण्डितः ।
न समीक्ष्यापरं स्थानं पूर्वमायातनं त्यजेत् ॥
જે મનુષ્ય બુદ્ધિમાન અને ચતુર હોય છે, તે લોકો એક પગે ચાલે છે અને એક પગે ઊભા રહે છે; એટલે કે, તેઓ કોઈ પણ સ્થાનનું સારી રીતે નિરીક્ષણ કર્યા વિના પૂર્વનું સ્થાન છોડતા નથી.
