જીવન એક પડઘો છે
એક શાકભાજી વેચનારો હતો, જે પોતાની સાયકલ પર શાકભાજીની નાનકડી દુકાન સજાવીને ગામડે-ગામડે ફરતો. તેના મોં પર એક જ શબ્દ હંમેશા રહેતો – "પ્રભુ". દરેક વ્યક્તિને તે "પ્રભુ" જ કહેતો.
કોઈ પૂછે, "બટાકસનો ભાવ શું છે?"
તો તે હસીને જવાબ આપે, "દસ રૂપિયા, પ્રભુ!"
કોઈ કહે, "લીલું ધાણું છે?"
તો તે ઉત્સાહથી બોલે, "બિલકુલ તાજું છે, પ્રભુ!"
ગામના લોકો પણ તેને મજાકમાં કે પ્રેમથી "પ્રભુ" જ કહેવા લાગ્યા. ધીમે ધીમે આ શાકભાજી વેચનાર "પ્રભુ" નામથી જ ઓળખાવા લાગ્યો.
એક દિવસ, ગામના એક જિજ્ઞાસુ વ્યક્તિએ તેને રોકીને પૂછ્યું, "અરે, તું દરેકને પ્રભુ-પ્રભુ કેમ બોલે છે? લોકો પણ તને પ્રભુ જ કહે છે. તારું ખરું નામ શું છે? શું તને ખરેખર કોઈ નામ છે કે નહીં?"
શાકભાજી વેચનાર હસ્યો. તેની આંખોમાં એક અજાણી ચમક હતી. તેણે શાંતિથી જવાબ આપ્યો, "હા, પ્રભુ, મારું નામ છે – શ્યામલાલ." પછી તેણે થોડું થોભીને, એક નાનકડી વાત કહેવાનું શરૂ કર્યું, જેમાં જીવનનો ઊંડો રહસ્ય છુપાયેલો હતો.
"પ્રભુ, હું નાનપણથી અભણ અને ગામડિયો માણસ છું. ગામમાં મજૂરી કરતો હતો, બસ રોજનું ગુજરાત ચલાવતો હતો. એક દિવસ ગામમાં એક મોટા સંતની કથા થઈ. તેમાં તેમણે કહ્યું.
"ईश्वरः सर्वभूतानां हृद्देशे तिष्ठति" (भगवद्गीता 18.61): " ઈશ્વર દરેક પ્રાણીના હૃદયમાં રહેલા છે."
મારે શું સમજાય? કથાનું એકેય વાક્ય મારા પલ્લે ન પડ્યું. પણ એ સંતે એક વાત કહી, જે મારા દિમાગમાં ચોંટી ગઈ. તેમણે કહ્યું, 'દરેક મનુષ્યમાં પ્રભુનો વાસ હોય છે. બસ, તેને શોધવાનો પ્રયાસ કરો. કોણ જાણે, કયા માણસમાં પ્રભુ મળી જાય અને તમારો ઉદ્ધાર થઈ જાય!”
શ્યામલાલનો અવાજ થોડો ભાવુક થઈ ગયો. "બસ, એ દિવસથી મેં નક્કી કર્યું કે હું દરેક વ્યક્તિની અંદર પ્રભુને જોઈશ અને પ્રભુ કહીનેજ જ બોલાવીસ. શરૂઆતમાં લોકો હસતા, મજાક ઉડાવતા. પણ ધીમે ધીમે ચમત્કાર થવા લાગ્યા. જે લોકો મને દુનિયા માટે શેતાન જેવા લાગતા, તે મારા માટે પ્રભુ બની ગયા. દરેકની અંદરનો સાત્વિક ભાગ મને દેખાવા લાગ્યો. લોકોનો વ્યવહાર પણ બદલાયો. મારી સાથે પ્રેમથી વાત કરવા લાગ્યા. મજૂરી છોડીને હું શાકભાજીનો વેપાર શરૂ કર્યો. ધીમે ધીમે સુખ-સમૃદ્ધિ આવવા લાગી. આજે મારી પાસે બધું છે – ઘર, પરિવાર, ધંધો. પણ સૌથી મોટી સંપત્તિ એ છે કે આખી દુનિયા મારા માટે પ્રભુરૂપ બની ગઈ છે."
થોડીવાર મૌન રહી આગળ બોલ્યો. “ મારા સરુઆતના દિવસોમાં મારી અંદર ખુબ એબ હતા. જ્યારથી મેં બીજાને પ્રભુ કહી સમ્બોધ્યું અને તેની અંદર ભગવાન જોવા લાગ્યો. ત્યારે મને થયું જેમ બીજામાં ભગવાન છે તેમ મારામાં પણ ભગવાન છે. મારામાં ભગવાન હોય તો હું આવો વ્યાસની કેમ? બસ ધીરે ધીરે આદતો છુટતી ગઈ.”
ગીતાનો શ્લોક - "ब्रह्मैवेदं सर्वं" (भगवद्गीता 7.19): "આ બધું બ્રહ્મ જ છે."
આ માણસના જીવનમાં સહજ ઉતારી ગયો.
આ વાત સાંભળીને પૂછનાર વ્યક્તિ સ્તબ્ધ થઈ ગયો. શ્યામલાલની સાદી વાતમાં જીવનનો ઊંડો સંદેશ છુપાયેલો હતો. તેની આંખોમાં એક અજાણ્યો આનંદ ઝળકતો હતો, જે દરેક માણસની અંદર રહેલા દૈવી અંશને જોવાની તાકાતથી આવ્યો હતો.
જીવન ખરેખર એક પડઘો છે. તમે જે રીતે બોલશો, જે રીતે વર્તન કરશો, દુનિયા તમને એવું જ પરત આપશે.
શ્લોક ૧
सर्वं विश्वेन संनादति यद् भवति संनादति।
प्रभुं सर्वत्र पश्यामि, हृदये तस्य संनादति॥
અર્થ: આખું વિશ્વ પડઘાની જેમ ગુંજે છે, જે આપણે બોલીએ છીએ તે પાછું આવે છે. હું દરેકમાં પ્રભુને જોઉં છું, કારણ કે તેમનો પડઘો દરેક હૃદયમાં ગુંજે છે.
શ્લોક ૨
मानवः सर्वदा प्रभुः, यस्य हृदि विश्वेश्वरः।
नामति यद् विश्वं तस्य, प्रभुना संनादति सः॥
અર્થ: દરેક મનુષ્ય પ્રભુ છે, જેના હૃદયમાં વિશ્વનો ઈશ્વર રહે છે. જે વિશ્વને પ્રેમથી નમન કરે છે, તેની સાથે પ્રભુનો પડઘો ગુંજે છે.
શ્લોક ૩
कृषकः साधको भूत्वा, सर्वं प्रभुं समीक्षति।
तस्य जीवनं संनादति, यथा प्रभुना संनादति॥
અર્થ: ખેડૂત સાધક બનીને દરેકમાં પ્રભુને જુએ છે. તેનું જીવન પડઘાની જેમ ગુંજે છે, જેમ પ્રભુનો પડઘો ગુંજે છે.
શ્લોક ૪
नामति यः सर्वं प्रभुं, सः प्रभुं लभते सदा।
जीवनं तस्य संनादति, प्रेमणा विश्वसंनादति॥
અર્થ: જે દરેકને પ્રભુ ગણીને નમે છે, તે હંમેશા પ્રભુને પામે છે. તેનું જીવન પડઘાની જેમ ગુંજે છે, અને વિશ્વ પ્રેમથી ગુંજે છે.
શ્લોક ૫
संतवचः हृदि नादति, सर्वं विश्वेन संनादति।
प्रभुं सर्वत्र संनादति, येन जीवनं सन्नादति॥
અર્થ: સંતના વચનો હૃદયમાં ગુંજે છે, આખું વિશ્વ પડઘાની જેમ ગુંજે છે. દરેકમાં પ્રભુ ગુંજે છે, જેનાથી જીવન પડઘાની જેમ ગુંજે છે.
શ્લોક ૬
कर्मणा यः प्रभुं सेवति, तस्य विश्वं प्रभुरूपति।
सर्वं तस्य संनादति, यथा प्रेमेण संनादति॥
અર્થ: જે કર્મથી પ્રભુની સેવા કરે છે, તેના માટે વિશ્વ પ્રભુરૂપ બને છે. તેનું બધું પડઘાની જેમ ગુંજે છે, જેમ પ્રેમથી ગુંજે છે.
શ્લોક ૭
साधुना यः संनादति, तस्य जीवनं सन्नादति।
प्रभुं सर्वं समीक्षति, विश्वं तस्य प्रभुरूपति॥
અર્થ: જે સાધુની જેમ ગુંજે છે, તેનું જીવન પડઘાની જેમ ગુંજે છે. જે દરેકમાં પ્રભુને જુએ છે, તેનું વિશ્વ પ્રભુરૂપ બને છે.
શ્લોક ૮
नामति यः सर्वं प्रभुं, तस्य हृदि प्रभुर्नादति।
जीवनं तस्य संनादति, यथा विश्वेन संनादति॥
અર્થ: જે દરેકને પ્રભુ ગણીને નમે છે, તેના હૃદયમાં પ્રભુ ગુંજે છે. તેનું જીવન પડઘાની જેમ ગુંજે છે, જેમ વિશ્વ ગુંજે છે.
શ્લોક ૯
प्रभुं यः सर्वदा पश्यति, तस्य विश्वं सुखं नादति।
सर्वं तस्य प्रभुरूपं, येन जीवनं संनादति॥
અર્થ: જે હંમેશા દરેકમાં પ્રભુને જુએ છે, તેનું વિશ્વ સુખથી ગુંજે છે. તેના માટે બધું પ્રભુરૂપ છે, જેનાથી જીવન પડઘાની જેમ ગુંજે છે.
શ્લોક ૧૦
जीवनं यद् संनादति, प्रभुना विश्वं संनादति।
सर्वं प्रभुं समीक्षामि, येन विश्वं सदा नादति॥
અર્થ: જીવન પડઘાની જેમ ગુંજે છે, અને પ્રભુથી વિશ્વ ગુંજે છે. હું દરેકમાં પ્રભુને જોઉં છું, જેનાથી વિશ્વ હંમેશા ગુંજે છે.
