कोकण प्रवास मालिका – भाग २:
"गावातले तीन दिवस – पाऊस, आठवणी आणि माणसं"
---
पहिला दिवस – वासांची, आवाजांची, आठवणींची ओल
कोकणात पाऊस म्हणजे सृष्टीचा उत्सव. आणि असा उत्सव जेव्हा गावात सुरू असतो, तेव्हा मन आपोआप शांत होतं.
गाडी सकाळीच पोहचली. स्टेशनचं नाव – "वैभववाडी" – वाचलं आणि हृदयाची धडधड वाढली. डोंबिवलीहून कोकणकन्या एक्स्प्रेसने आलो होतो. सकाळच्या दाट धुक्यातून बाहेर पडलो तेव्हा हवेत गारवा होता. रिक्षा स्टँडवर पोहचायला वेळ लागला नाही, पण कोलपेपर्यंतचा रस्ता मात्र भिजलेला, वळणावळणाचा आणि मन मोहून टाकणारा.
रस्त्याच्या दुतर्फा हिरवीगार झाडं, पावसाने चमकणारी माती, आणि मध्येच दिसणारी लाल मातीची घरं – प्रत्येक दृश्य मनात कोरलं गेलं.
घराजवळ पोहोचलो तेव्हा दरवाज्यावर एक हलकीशी टकटक केली. ओसरीवर आज्जी बसलेली होती – हातात चहा, बाजूला तीचं जुनं रेडिओ. दार उघडल्यावर तिने फक्त माझ्या चेहऱ्याकडे पाहिलं आणि हसून म्हटलं, "झोप लागली का ट्रेनमध्ये?"
मी फक्त हसलो. तिच्या हातातल्या कपातून उडणाऱ्या वाफांमध्ये मला जुनं कोकण दिसत होतं. ते घर – तेच जुनं लाकडी, खिडकीला लटकणारी मोरपंखी पडदं, आणि ओल्या मातीचा सुगंध.
घरासमोर मोकळं अंगण – जिथे पावसाचे थेंब पडत होते. मोगऱ्याची वेल कुंपणावरून चढली होती. मागे नारळाचं झाड – ते नेहमीप्रमाणेच सावली करतं होतं.
दुपार झाली. स्वयंपाकघरातून वाफाळत्या वरणभाताचा गंध येत होता. खोबरं घातलेली हिरवी चटणी, पापड आणि उकडीचे गरम मोदक – आज्जी म्हणाली, “हे सगळं तुला शहरात मिळतं का रे?”
मी डोळे मिटले. उत्तर देणं अवघड होतं. कारण या जेवणात एक असा स्वाद होता, जो फक्त आठवणीत साठतो.
बाहेर ढग गडगडत होते. विजांचा आवाज कानावर पडत होता. पावसाचे थेंब टिनाच्या छपरावर आपली लयीत थिरकणं सुरू होतं.
संध्याकाळी शेजारच्या बाई आल्या. हातात फांद्या. म्हणाल्या, "हे घे, सकाळी केसात माळ. गावात आल्यावर ओळख पटावी लागते."
रात्री माळ्यावर झोपताना आम्ही ढगांचा पाठशिवणीचा खेळ पाहत होतो. ते ढग... ते आवाज... आणि मध्येच मोगऱ्याचं एक फूल, वाऱ्याच्या झुळुकीने घरात उडून आलं. जणू म्हणत होतं – तू परत आलास, बरं केलंस.
---
दुसरा दिवस – झाडं, चिखल आणि माणसं
सकाळीच काका आले. "चला मळ्याला जाऊया. थोडा वेळ पाय मातीत लावून बघ, सगळा शहराचा शीण निघून जाईल."
पायात साधे चप्पल, हातात एक छत्री घेऊन आम्ही रानात उतरलो. चिखलाचं साम्राज्य, पण त्यातही एक सौंदर्य होतं. वाऱ्याची झुळूक, सळसळणारी पानं, आणि मधूनच पाण्यात उमटणारे माझे पाऊलखुणा.
"हे बघ," काकांनी सांगितलं, "हे आंब्याचं झाड तुझ्या आजोबांनी लावलेलं आहे. अजूनही फळं येतात."
मी त्या झाडाजवळ गेलो. डोकं टेकवलं. त्या खोडावर हात फिरवताना जाणवलं – हे झाड साक्षीदार आहे माझ्या लहानपणाचा. त्या फांद्यांमध्ये माझं बालपण अडकलेलं आहे.
दुपारी गावातल्या लहान पोरांनी ओरडत सांगितलं –
"चला चला, चौकात पतंग उडवायचंय!"
मीही त्यांच्या मागे गेलो. ते रस्ते – तेच जुने, पण अजूनही कविता वाटणारे. मातीचा गंध, पावसाने ओलसर झालेलं वातावरण, आणि आकाशात उडणारे रंगीबेरंगी पतंग.
एखादा पोरगा पायात चिखल असूनही ‘बघ माझा पतंग कसा वर जातोय’ असं अभिमानाने सांगत होता. त्या निरागस हसण्यात मला शहरात हरवलेली मासूमियत सापडली.
---
तिसरा दिवस – पायाखालची ओल, मनातली शांतता
आज शेवटचा दिवस.
आज्जीने सकाळीच उठवून उंबऱ्याजवळ एक जुनी चपल ठेवली. "पाय ओले होतील, पण थेंब झेलायला तयार राहा."
मी बाहेर आलो. अंगण ओलं होतं. पाण्याच्या थेंबांची नृत्यसंध्या सुरू होती. मी उभा राहिलो. एक गार वाऱ्याची झुळूक आली आणि मन शांत झालं.
त्या वाऱ्यात गावच्या प्रत्येक आठवणींचा स्पर्श होता – माळ्यावरची दुपारी, मोगऱ्याचं फूल, चिखलात भिजलेली वाट, आणि आज्जीचा उबदार हात.
घरात परत आलो. आज्जी शेवटचा स्वयंपाक करत होती. शेवटची पोळी तव्यावर टाकताना म्हणाली, “पुन्हा कधी येशील?”
मी काहीच बोललो नाही. फक्त तिचा हात हातात घेतला. त्या हातात जे ऊब होती, ती भाषेपलीकडची होती.
---
शेवटची संध्याकाळ – गाव निघून जात नाही
संध्याकाळी आभाळ पुन्हा एकदा गर्द झालं. विजांच्या चमकांमध्ये गावाचं आकाश काहीसं उदास दिसत होतं.
माझं सामान तयार होतं. पण मन नाही.
ओसरीवर आज्जीने पुन्हा एकदा चहा दिला.
"बघ, इथे घड्याळ लागत नाही. कोकणात वेळ थांबतो," ती म्हणाली.
आम्ही दोघं शांत बसलो होतो. समोरचा रस्ता भिजलेला होता. कुंपणावरून एक ससा पळत गेला, झाडीतून एखादा पक्ष्याचा आवाज आला.
पण माझ्या आत एका वेगळ्याच आवाजाची चाहूल होती – त्या गावानं मला पुन्हा एकदा आपलंसं केलं होतं. गावाचा एक तुकडा माझ्या मनात राहून गेला होता.
गाडी सुटायची वेळ आली.
स्टेशनकडे निघताना एकदा मागे वळून पाहिलं – ते झाडं, ते घर, ते मातीचं अंगण... सगळं मला हात हलवतंय असं वाटलं.
कोकण… तुझ्या आठवणी आता माझ्या श्वासात आहेत.
