વિરાટગઢમાં છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી એક અધૂરું થતું આકાશ ઉભરાઈ રહ્યું હતું. ભલે આખા ગામે ઉજાસ હતો, પણ યશવંત, મીરા અને વેદિકા માટે અંદરનો અંધકાર વધતો જતો હતો. ગીતો ગૂંજતાં હતાં, પણ શબ્દો અર્થીન હતા.
યશવંતે એક રાત્રે પોતાના કવિતાના પાનાં ફાડી નાખ્યાં. મીરાએ તેને રોકતાં કહ્યું: "એ પાંદડા તારા મનના કોણાની સાક્ષી છે... તું તારા અસ્તિત્વને એમ નકારી શકે નહિ."
🌀 અનુભવનો સ્પષ્ટ આકાર
વેદિકા હવે દરરોજ ભૂતકાળના દ્રશ્યોને સ્વપ્નમાં નહિ – જાગૃત અવસ્થામાં અનુભવતી હતી. એ માટે હકીકત અને કલ્પના વચ્ચેની રેખા મિટતી જતી હતી. તેણે મીરાને કહ્યું:
"એક દિવસ હું આંખ ખોલીશ અને કસુમના શરીરમાં છું એવું લાગશે... એ ભયભીત કરતું નથી, પણ શાંત બનાવે છે."
મીરાએ પુછ્યું: "તો શું તું જાણે છે કે તું કોણ હતી?"
વેદિકા: "હું એક એવી સ્ત્રી હતી જેને બંને પ્રેમ અને અપમાન મળ્યાં – પણ આજે હું છું, એનાં પાંજરામાંથી બહાર આવી છે."
📜 અજાણ્યા પત્રો – આત્માની ભાષા
એક સવારે મ્યુઝિયમના જૂના સાહિત્ય વિભાગમાંથી બે જૂના લિફાફા મળ્યાં – બંનેમાં એક સમાન હસ્તાક્ષર અને એક જ શબ્દ: "મોક્ષ"
એક પત્ર યશવંત માટે હતો: "તું કવિ છે. પરંતુ તારો કાવ્ય ભવિષ્ય માટે લખ્યો છે. ભૂતકાળના દુઃખમાંથી તું મુક્ત ન થાય તો એ ભવિષ્ય અધૂરું રહેશે. કસુમને મુક્તિ તારા શબ્દોથી નહિ, તારા કૃતિથી મળશે. તું મક્તિ શબ્દોનો પાંજરો નથી – તું ખુલ્લા આકાશનો સાથી છે."
બીજો પત્ર વેદિકા માટે હતો: "તું જેના માટે રડતી રહી, એ તને જોઈ શક્યા નહિ. પણ તું હવે જોઈ શકે છે – સાચા 'સ્વ' ને. તું તારા ભૂતકાળથી નહીં, તારા આત્મથી પરિચિત થવાનું છે. તારો માર્ગ તારા અંતરમનમાંથી શરૂ થાય છે."
📽️ યશવંતનો કાર્યક્રમ – 'પુનર્જન્મ: કાવ્ય અને કથાનું સંગમ'
યશવંતે નક્કી કર્યું કે હવે પોતાની અંદરની સફર સાંભળાવવી જરૂરી છે. વિદ્યા વિહાર શાળાના નાટ્યમંચ પર તેણે જાહેર કાર્યક્રમ જાહેર કર્યો:
પ્રથમ ભાગ: આત્માની સફર – કવિતા દ્વારા, બીજો ભાગ: ભૂતકાળના પડછાયા – નાટક તરીકે, ત્રીજો ભાગ: ત્રિવેણી – યશવંત, વેદિકા અને મીરાની સચ્ચાઇઓ.
દરેક સત્રમાં સંગીત, કાવ્ય, અભિનય અને આત્માચિંતન સાથે યશવંતે પોતાના પાત્રોને જીવંત કર્યા. અને છેલ્લે કહ્યું:
"આ માત્ર અભિનય નથી... આ છે અમારા પુનર્જન્મની સફર. જે પુનર્જન્મ શરીરમાં થાય છે તે તાત્કાલિક હોય છે. પણ જે સંબંધોમાં થાય છે એ શક્તિશાળી હોય છે."
🌠 પ્રાચીન ગુફાની અંદર – એક અંતિમ સંદેશ
કાર્યક્રમ પછી ત્રણે ફરી ગુફા તરફ ગયાં. અંદર ફરી એક વખત દીવાલ પર પ્રકાશ પડ્યો. અચાનક લિપિ પ્રકાશમાં આવી:
"ત્રણે આત્માઓના સંબંધો ફરી જોડાઈ ગયાં છે. હવે સત્ય સામે ઊભા રહી મુક્તિ તરફ આગળ વધો."
ત્યાંથી એક ધૂંધાળું માર્ગદર્શન મળ્યું – એક સ્થળનું નામ: રુકમાવતી પર્વત
અગાઉ કોઈએ એવું નામ સાંભળ્યું નહોતું, પણ ગામના એક વૃદ્ધ શેખરદાસે જણાવ્યું: "એ પર્વત પર જ તેઓ તપસ્યા કરતા હતા... રાજયકુમાર, રાજ્યદેવી અને એક દુઃખી મિત્ર. એમનું સમાધિએ હજુ પણ તપ કરાવે છે."
🌄 રુકમાવતી પર્વત – આત્માનો પરીક્ષણ
ત્રણે તે જગ્યાએ પહોંચ્યા. પર્વત શાંતિમય હતો, પવનમાં સંવાદ હોય તેમ. ત્યાં એક જૂનું વિહાર હતું – અંદર ત્રણ સમાધિ:
1. કસુમ (રાજ્યદેવી),
2. યશવંત (રાજપુત્ર),
3. વેદિકા (દેવદાસી)
ત્યાંની દિવાલો પર કથાઓ લખેલી હતી – કેવી રીતે ત્રણેયએ એકબીજાને પ્રેમ કર્યો, કેવી રીતે એક મિત્રએ પોતાનું બધું આપ્યું પણ ઓળખ મળી નહીં, કેવી રીતે અંતે એક પવિત્ર સમાધાન થયું.
આ જગ્યાએ યશવંતએ આંખ મીંચી અને કહ્યું:
"હું કસુમને પ્રેમ કરતો હતો, પણ વેદિકા મારી પાસે રહી અને મને સમજી. મારી ભૂલ એ હતી કે મેં એ પ્રેમને મર્યાદામાં જોઈ. આજે હું બંને આત્માને આઝાદ કરું છું – નહીં માટે નહીં, પણ એમના માટે."
વેદિકા પાસે આવી:
"હું હવે કોઈની છાયામાં નહિ, પરંતુ મારી પોતાની ઓળખથી જીવીશ. મને જે મળ્યું એ દુઃખ ન હતું – એ પાઠ હતો."
મીરા હસીને બોલી:
"અને હું – હું એ સાથી છું જેમણે બંનેના અંતરમનને સાંભળ્યું અને આજ સુધી સાચવ્યું. હવે સમય છે... ત્રણેય આત્માઓને શાંતિ આપવાનો."
🔮 અંતિમ પ્રકાશ અને મુક્તિ
વિહારમાંથી એક તેજ પ્રકાશ ફૂટ્યો – જાણે ત્રણે આત્માઓની શક્તિ તત્વમાં વિલીન થઈ ગઈ હોય. પવન ઠંડો થયો, ધૂંધ સાફ થઈ, અને અકાશ નિઃશબ્દ પણ જાગૃત લાગ્યું.
વિરાટગઢમાં પાછા આવી ત્રણે માટે બધું બદલાઈ ગયું. યશવંત એક આત્મદ્રષ્ટા બનીને જીવન જીવતો રહ્યો. વેદિકા યોગ અને આધ્યાત્મિક શિક્ષણ દ્વારા અન્ય મહિલાઓ માટે આશ્રય સ્થાન બની. મીરા લેખિકા બની અને "પુનર્જન્મ" નામની નવલકથા લખી.
📘 પુસ્તકના અંતે
પુનર્જન્મનો અર્થ માત્ર શરીરનું ફરી જન્મવું નથી, તે છે સંબંધોનું, ભૂલની ક્ષમાનું અને આત્માનો સ્વીકારનો પુનર્જન્મ.
સંબંધોમાં વસે છે આત્મા, અને સંબંધો પુનર્જન્મથી નથી, પણ સમજદારીથી શાશ્વત બને છે.
