अंधाऱ्या विहिरीचं गूढगावाच्या वेशीवर, जिथे जुन्या वडाच्या झाडाची लांबच लांब मुळं जमिनीतून वर आली होती, तिथे एक विहीर होती. 'विहीर' म्हणण्यापेक्षा ती एक काळीशार, अथांग गर्ताच होती. गावातली जुनी जाणती माणसं म्हणायची, "या विहिरीला तळ नाही." तिच्या खोली मुळे, या विहिरीचं नाव पडलं होतं 'पाताळ विहीर'. सूर्यप्रकाशातही तिचा तळ दिसत नसे, इतकी ती खोल होती. आणि गेल्या कित्येक वर्षांत, एकही माणूस तिच्या पाण्यात उतरला नव्हता, की कोणी तिच्या जवळ थांबलं नव्हतं. रात्री तर तिचा उल्लेखही कोणी करत नसे.मी, आकाश. शहरातून भूगर्भशास्त्राचा अभ्यास करून नुकताच गावी परतलो होतो. मला स्वप्नातही नव्हतं, की ही जुनी, दुर्लक्षित विहीर माझ्या आयुष्यात इतकं मोठं गूढ घेऊन येईल. माझ्यासोबत माझा लहानपणीचा मित्र, सागर, होता. सागर हा गावकऱ्यांसारखाच अंधश्रद्धाळू. पण माझ्यावर जीवापाड प्रेम करणारा. त्याच्या डोळ्यात नेहमीच एका अनामिक भीतीचं सावट असायचं, विशेषतः पाताळ विहिरीबद्दल बोलताना."अरे आकाश, कशाला त्या विहिरीच्या भानगडीत पडतोस? आपल्या आजोबांनी लहानपणापासून कितीतरी वेळा सांगितलंय, ती विहीर शापित आहे," सागर माझ्या पाठीवर थाप मारून, काळजीने समजावत म्हणाला. आम्ही विहिरीच्या काठावर उभं राहून, तिच्या काळ्याकुट्ट मुखात डोकावत होतो.मी हसलो. "सागर, शाप वगैरे काही नसतं रे. शास्त्रानुसार प्रत्येक गोष्टीला एक वैज्ञानिक कारण असतं. ही विहीर इतकी जुनी आहे, तिच्यात काहीतरी वेगळं असेल, जे भूभागाच्या रचनेबद्दल नवीन माहिती देऊ शकेल."मी तयारी नेच आलो होतो. माझ्या खांद्यावरची दोरी, बॅटरी आणि इतर उपकरणं खाली ठेवली. सागरच्या चेहऱ्यावर भीती आणि अस्वस्थता स्पष्ट दिसत होती. "अरे पण, गेल्या महिन्यातच गावातला तो शंकर, जो दारूच्या नशेत त्या विहिरीपाशी गेला होता, तो दुसऱ्या दिवशी सकाळी विहिरीच्या काठावर मृतावस्थेत सापडला होता. अंगावर एकही जखम नव्हती, पण चेहरा पूर्ण निळा पडला होता. जणू कोणीतरी त्याचा श्वास कोंडला होता.""तो केवळ एक योगायोग असणार, सागर. कदाचित त्याला हृदयविकाराचा झटका आला असेल," मी त्याला समजावण्याचा प्रयत्न केला, पण आता माझं मनही थोडं धास्तावलेलं होतं. मी एका मजबूत झाडाला दोरी बांधली आणि हळू हळू विहिरीत उतरू लागलो.विहिरीच्या आत, हवा थंड आणि दमट होती. गोलाकार भिंतींवर हिरवं शेवाळ, आणि पाण्याची वावटळ जमा झाली होती. बॅटरीच्या प्रकाशातही तिचा तळ दिसत नव्हता. मी उतरत गेलो, उतरत गेलो. माझ्या ईएमएफ मीटरने, अजून तरी कोणतीही असामान्य क्रिया दाखवली नव्हती.मी साधारण, तीस फूट खाली आलो असेन. चहूबाजूला, एक विचित्र शांतता होती. वरून सागरचा आवाजही येईनासा झाला होता. बॅटरीच्या प्रकाशात, विहिरीच्या दगडी भिंतीवर मला काहीतरी अस्पष्ट कोरीवकाम दिसलं. मी कसंबसं जवळ जाऊन पाहिलं. ती काहीतरी प्राचीन लिपी असावी. मी यापूर्वी कधी ती पाहिली नव्हती.मी आणखी खाली उतरलो. माझ्या मनातील कुतूहल वाढत होतं. हे कोरीवकाम, कोणी केलं असेल? किती जुनं असेलते?अचानक, माझ्या ईएमएफ मीटरने मोठा आवाज करायला सुरुवात केली. त्याचा आवाज इतका मोठा होता की तो माझ्या कानांना जाचत होता. अन् त्याचवेळी... मला विहिरीच्या खोलगट भागातून, एक थंड वाऱ्याची झुळूक जाणवली. जणू कोणीतरी माझ्या अगदी जवळ येऊन उभे राहिलं होतं.माझ्या अंगावर शहारा आला. मी बॅटरीचा प्रकाश खाली टाकला. विहिरीचा तळ अजूनही दिसत नव्हता. पण आता, मला एक कुजबुज ऐकू येऊ लागली. ती खूपच अस्पष्ट होती, जणू अनेक लोक एकत्र बोलत होते, पण त्यांचे शब्द समजत नव्हते."सागर!" मी ओरडलो. माझा आवाज विहिरीच्या आत घुमून परत येत होता. "सागर, तू ऐकतो आहेस का?"वरून काहीच प्रतिसाद आला नाही. मी मग आणखी खाली उतरलो. कारण ईएमएफ मीटरचा आवाज वाढतच होता. कुजबुज आता अधिक स्पष्ट झाली होती. ते एकच वाक्य होतं, जे वारंवार ऐकू येत होतं: "ते सोडून दे... ते सोडून दे..."मला वाटलं, हे केवळ माझा भ्रम असेल. इतकी शांतता, इतका अंधार... मी माझ्या डोळ्यांवर हात फिरवला आणि पुन्हा खाली पाहिलं.आणि त्याचवेळी, माझ्या बॅटरीचा प्रकाश अचानक मंदावला. मला धक्का बसला. बॅटरी अजूनही पूर्ण चार्ज होती. मी तिला थोपटलं, पण प्रकाश फक्त मिणमिणत होता. कुजबुज मात्र वाढतच होती, आता ती अधिक तीव्र झाली होती, जणू काही कोणीतरी माझ्या अगदी जवळ येऊन माझ्या कानात बोलत होतं."दे..ते, सोडून दे..."मला भीती वाटू लागली. या कुजबुजण्याचा अर्थ काय? काय सोडून द्यायचं?मी माझ्या अंगावरची दोरी तपासली. ती मजबूत होती. मी वर चढण्याचा प्रयत्न केला. पण माझ्या हातांना अचानक एक तीव्र थंडगार स्पर्श जाणवला. जणू काही हजारो थंडगार बोटं माझ्या हातांना वेढून घेत होती.मी ओरडलो. माझ्या बॅटरीचा प्रकाश पूर्णपणे विझला. आता फक्त काळाकुट्ट अंधार होता. आणि त्या अंधारात, ती कुजबुज माझ्या कानात घुमत होती."ते सोडून दे... ते आमचे आहे..."मला समजत नव्हते, हा प्रकार काय आहे?. 'ते' म्हणजे काय? मी काय घेऊन आलो होतो, जे त्यांना हवं होतं? मी माझ्या खिश्यात हात घातला. माझ्या हातात एक लहानसा, चमकदार दगड होता, जो मी गावातल्या एका जुन्या मंदिरांतून आणला होता. त्या दगडावर एक विचित्र चिन्ह कोरलेलं होतं. माझ्या आजोबांनी सांगितलं होतं की हा दगड खूप जुना आहे, आणि त्यात काहीतरी अलौकिक शक्ती आहेत. मी तो दगड नेहमी सोबत ठेवत असे, पण कधी या गोष्टीवर विश्वास ठेवला नव्हता.मी तो दगड, खिशातून बाहेर काढला. अंधारातही तो थोडासा चमकत होता. त्याचवेळी, मला खालच्या बाजूला अंधारात, काहीतरी हालचाल जाणवली. तिथे काहीतरी होतं. माझ्याकडेच रोखून पाहत होतं. त्या अंधारात, जे काही अस्पष्ट दिसलं ; ते विचित्र आणि भयावह होतं. साधारण, माणसासारखा आकार ; पण त्याचा रंग, काळपट हिरवा होता. जणू विहीरीच्या दगडी भिंतीत, अध्येमध्ये उगवलेल्या हिरवट शेवाळातूनच त्याचा उगम झाला होता. तो विचारच, अंगावर काटा आणणारा होता. त्याच्या हिरवट डोळ्यात एक प्रकारची क्रूरता दिसत होती."ते सोडून दे!" आवाज अधिक तीव्र झाला.मला कळलं, त्यांना हा दगड हवा आहे. हा दगड त्यांच्यासाठी महत्त्वाचा आहे."मी थरथरत्या हातांनी तो दगड खाली फेकला. दगड खाली आदळण्याचा आवाज आला, पण तो खूपच अस्पष्ट होता, जणू तो खूप दूरच्या, वेगळ्या जगात जाऊन पडला होता. त्याचवेळी, ईएमएफ मीटरचा आवाज बंद झाला. ती कुजबुज थांबली. आणि, खाली दिसणारी ती आकृतीही अदृश्य झाली.बॅटरीचा प्रकाश आपोआप पूर्ववत झाला. मी स्वतःला सावरुन वर चढू लागलो. माझ्या शरीरावर थंडगार स्पर्श अजूनही जाणवत होता. मी त्या कोरीवकामाजवळ पोहोचलो. आता ते जास्त स्पष्ट दिसत होतं. त्या अगम्य लिपीतील ओळींच्या खाली एक विचित्र चिन्ह होतं. अगदी त्या दगडावर असलेल्या खूणेशी साम्य असणारं. ही अजब विहीर, आणि तो चमकदार दगड यांच्यातील संबंधाचा, हा अजून एक पुरावा. शेवटी, या गोष्टी माझ्यासाठी गूढच राहणार होत्या.मी घामेजलेल्या अवस्थेत, विहिरीतून वर आलो. सागर धावत माझ्या जवळ आला. "आकाश, मी किती हाका मारल्या! उत्तर का देत नव्हतास ?""सागर, मी..." मी त्याला काय सांगणार होतो? की या शापित विहिरीच्या तळाशी, मला एक भयानक, अमानवी आकार दिसला? त्याचा नक्कीच विश्वास बसला असता. त्याला उगाच कशाला घाबरवायचं ?मी मोठा नि:श्वास सोडून म्हणालो- "काही नाही रे. मी थोडा खाली गेलो होतो. पण.. आता मला पटलंय, की ही विहीर भूगर्भशास्त्रासाठी नाहीये."मी पुन्हा कधी पाताळ विहिरीच्या जवळही गेलो नाही. ती विहीर आजही तशीच आहे. काळीकुट्ट, अथांग आणि स्तब्ध. पण मला माहीत आहे. विहीरीत काहीतरी आहे. त्याला आता मिळालेल्या, त्याच्या अनमोल वारशाचा सांभाळ करत आहे.अजूनही रात्री, सारं काही शांत झाल्यावर मला कधीकधी ती कुजबुज ऐकू येते. ती मला घाबरवून सोडते: "ते सोडून दे..! ते आमचे आहे..!" तो आवाज, अजूनही माझ्या मनात घर करून आहे. तो मला आठवण करून देतो की जगात अशाही काही गोष्टी आहेत, ज्या आपल्या विचारांच्या पलीकडच्या आहेत. आणि, काही गूढं अशी असतात, जी कधीही पूर्णपणे उलगडत नाहीत.
समाप्त:
© प्रथमेश काटे
