વૃદ્ધાશ્રમની સાંજ ખાસ કરીને અલગ લાગતી. ત્યાંના લોકોના ચહેરા પર વાર્તાઓ લખેલી હતી—કોઈની આંખોમાં આશા હતી, તો કોઈની આંખોમાં જીવનની થાકેલી સફર. આ બધી વચ્ચે, ખિડકી પાસે બેસેલો એક વૃદ્ધ માણસ, અજય, પોતાના વિશ્વમાં ખોવાઈ ગયો હતો. તેની ઉંમર લગભગ અઢી સિત્તેર હશે. આંખોમાં ઝાંખી પડતી નજર છતાં, તે પોતાના હાથમાં પકડી રાખેલી એક જૂની ચિઠ્ઠી સ્પષ્ટ જોઈ શકતો હતો.
તે ચિઠ્ઠીનો રંગ હવે પીળો થઈ ગયો હતો, કાગળની ધારો ઘસાઈ ગઈ હતી, પણ તે કાગળમાં લખાયેલા શબ્દોનું ભારણ આજે પણ એટલું જ તાજું હતું.
“પ્રિય આશા…” — આ બે શબ્દો અજયના હૃદયને ઝંજોડી નાખતા. એના મનમાં વર્ષો જૂની યાદો ઝબૂકતી.
અજય અને આશાની પહેલી મુલાકાત ગામના વાવમાં થઈ હતી. વસંતનો સમય હતો. આસપાસ મોગરાના ફૂલોની સુગંધ ફેલાઈ હતી. આશાના ચહેરા પર એવી નિર્દોષ સ્મિત હતી કે અજયને લાગ્યું કે દુનિયા એના માટે અહીં જ અટકી ગઈ છે. આશા ગામની સૌથી નાજુક દિલવાળી છોકરી હતી, પણ એની આંખોમાં સપનાની ગાઢ દુનિયા છુપાયેલી હતી.
ધીમે ધીમે બંનેની મિત્રતા પ્રેમમાં બદલાઈ. ગામના ખેતરોમાં, તળાવની આસપાસ કે મંડપની બાજુમાં બેસીને તેઓ એકબીજા માટે સ્વપ્નો જોતા. આશાને અજયમાં પોતાનો આખો વિશ્વ દેખાતો. અજય પણ એના માટે જીવતો હતો.
એક સાંજ આશાએ અજયને પૂછ્યું:
“જો તું મારી સાથે ન રહી શક્યો તો?”
અજય હસ્યો અને બોલ્યો,
“એવું કદી નહીં થાય. તું મારું વિશ્વ છે, આશા.”
પણ સપના તેટલા સરળ નથી જેટલા લાગે. પરિવારના બોજા અને આર્થિક સંજોગો અજયને ગામ છોડવા મજબૂર કરતાં. તેને શહેરમાં કામ મળ્યું, અને તે રોજગાર માટે શહેર જવાનું નક્કી કરતું. આશાની આંખોમાં આંસુ આવી ગયા.
“તું જઈ રહ્યો છે? હું અહીં કેવી રીતે?”
અજયે એને હાથ પકડી કહ્યું,
“હું વચન આપું છું, આશા. હું તારા માટે જ લડું છું. એક દિવસ પરત આવીશ. તું રાહ જોજે.”
શહેરમાં અજયનું જીવન ઘણી કઠિનાઈઓથી ભરેલું હતું. દિવસભર કામ કરવો, રાતે એકલુંપણું અને થાક. એ અનેક વાર આશાને યાદ કરીને ચિઠ્ઠી લખતો, જેમાં એ પોતાના પ્રેમને વ્યક્ત કરતો. પણ જીવનની દોડધામમાં તે ચિઠ્ઠી કદી પોસ્ટ કરી શકતો નહોતો. એવી જ એક ચિઠ્ઠી હતી –
“આશા, તું મારી રાહ જોતી રહે. હું તારા માટે જીવી રહ્યો છું. એક દિવસ તને સાથ લઇશ, તારા સ્વપ્નોને પૂરાં કરીશ.”
આ શબ્દો કાગળ પર રહ્યા, પણ કદી આશા સુધી પહોંચ્યા નહીં.
વર્ષો વીત્યા. કામ, દોડધામ અને જીવનની જવાબદારીઓમાં અજય પોતે જ ગુમ થઇ ગયો. એક દિવસ, જ્યારે તેને લાગ્યું કે હવે બધું સ્થિર થયું છે, તે ગામ પરત આવ્યો. પરંતુ ત્યાં પહોંચીને એના કાનમાં સૌથી કડવી વાત પડી:
“આશા હવે નથી.”
ગામના એક વૃદ્ધે કહ્યું,
“તે તારી રાહ જોઈ, તારા માટે દરેક દિવસ દીવો પ્રગટાવતી. પણ તું ન આવ્યો. તેની આંખોમાં એક દિવસ વિશ્વાસ તૂટી ગયો, અને એ સદા માટે સૂઈ ગઈ.”
અજયના હૃદયમાં એક ઝટકો લાગ્યો. તેને લાગ્યું કે એની જિંદગીનો અર્થ ખતમ થઈ ગયો. એને સમજાયું કે પ્રેમને ક્યારેક શબ્દોમાં જ નહીં, પરંતુ હાજરીમાં જીવી લેવો જોઈએ. વચનનો અર્થ ત્યારે જ રહે, જ્યારે એને પૂર્ણ કરવામાં આવે.
આજે અજય વૃદ્ધાશ્રમમાં હતો. એણે પરિવાર બનાવ્યો નહીં, લગ્ન કર્યા નહીં. જીવનભર તે એ જ અધૂરી ચિઠ્ઠી સાથે જીવી ગયો. દરરોજ સાંજે તે ચિઠ્ઠી વાંચતો, જાણે આશાની યાદોને જીવતો. એનાં આંખોમાંથી આંસુ કાગળ પર પડતા, જાણે એ ચિઠ્ઠી એના દુઃખને શોષી રહી હોય.
એક સાંજ, બાજુમાં બેઠેલી નાની છોકરીએ પૂછ્યું:
“દાદા, આ ચિઠ્ઠીમાં શું છે?”
અજય ધીમે સ્મિત કરીને બોલ્યો:
“બેટા, આ મારા દિલની વાત છે, જે હું કદી કહી શક્યો નહીં. પ્રેમની વાત કદી અધૂરી રાખવી નહીં. કારણ કે અધૂરા શબ્દો આખી જિંદગીનો દુખ બની જાય છે.”
છોકરીએ પૂછ્યું:
“ચિઠ્ઠી મોકલી હોત તો શું હોત?”
અજયની આંખોમાંથી આંસુ વહી ગયા,
“કદાચ… આશા હજી હોત, અને હું એકલો ન હોત.”
તે દિવસે અજયે ચિઠ્ઠી વૃદ્ધાશ્રમની દીવાલમાં લગાવી દીધી, જાણે એ પોતાનો આખો પ્રેમ દુનિયા સામે મૂકી રહ્યો હતો. એના દિલમાં એક જ પ્રાર્થના હતી—કોઈ પણ પ્રેમ અધૂરો ન રહે.
રાત્રે, જ્યારે આખું વૃદ્ધાશ્રમ સૂઈ ગયું, અજયે ચિઠ્ઠી આંખ પર મૂકી આંખ બંધ કરી. જાણે એ ચિઠ્ઠી દ્વારા આશાને પોતાના અંતિમ શબ્દો કહી રહ્યો હતો.
“આશા, તું આજે પણ મારી સાથે છે. હું તને ભૂલી શક્યો નથી. આ ચિઠ્ઠી હવે તારી પાસે પહોંચે… મારી આત્માથી.”
સવારે વૃદ્ધાશ્રમના લોકોને અજય પોતાના ખુરશી પર શાંતિથી બેઠેલો મળ્યો—હાથમાં એ ચિઠ્ઠી હતી, અને ચહેરા પર શાંતિનું સ્મિત.
જીવનમાં પ્રેમને કદી રાહમાં મૂકવો નહીં. શબ્દો બોલવા જોઈએ, લાગણીઓને વ્યક્ત કરવી જોઈએ. કેમ કે ક્યારેક એક ન બોલાયેલો શબ્દ આખી જિંદગીની પીડા બની જાય છે… “એક ચિઠ્ઠી જે અધૂરી રહી…”
