સમયનું મૂલ્ય
"कालः पचति भूतानि, कालः संहारते प्रजाः।
कालः सुप्तेषु जागर्ति, कालो हि दुरतिक्रमः॥"
સમય જ બધું છે. સમય જ પ્રાણીઓને પચાવે છે, સમય જ પ્રજાનો સંહાર કરે છે. સમય ઊંઘતો હોય ત્યારે પણ જાગતો રહે છે, અને સમયનું અતિક્રમણ કરવું અઘરું છે." આ શ્લોક સમયની સર્વવ્યાપી અને અપરિવર્તનશીલ શક્તિને દર્શાવે છે.
એક શાંત સાંજે, રાજેશના ઘરમાં ટેલિફોનની ઘંટડી વાગી. ફોન તેની માતા, સુષ્મા,નો હતો. રાજેશે ફોન ઉપાડ્યો, અને તેની માતાએ ધીમા, ગંભીર અવાજે કહ્યું, "રાજેશ, શ્રી ગોવિંદભાઈ ગઈ રાતે ગુજરી ગયા. તેમના અંતિમ સંસ્કાર બુધવારે છે."
આ સાંભળતા જ રાજેશનું મન ભૂતકાળમાં ખોવાઈ ગયું. જાણે કોઈ જૂની ફિલ્મની રીલ તેની આંખો સામે ફરવા લાગી. તે શાંતિથી બેસીને પોતાના બાળપણના દિવસોને યાદ કરવા લાગ્યો—એ દિવસો જ્યારે તે ગોવિંદભાઈના ઘરની ‘બાજુની બાજુ’માં, જેમ તેઓ કહેતા, ઘણો સમય વિતાવતો હતો.
"રાજેશ, તું સાંભળે છે ને?" તેની માતાનો અવાજે તેને વાસ્તવિકતામાં પાછો લાવ્યો.
"ઓહ, સોરી, મા. હા, હું સાંભળું છું. ઘણા વર્ષો થઈ ગયા ગોવિંદભાઈનો વિચાર કર્યો નથી. ખરું કહું તો, મને લાગ્યું કે તેઓ વર્ષો પહેલા ગુજરી ગયા હશે," રાજેશે ધીમે અવાજે કહ્યું.
"એમણે તને ક્યારેય નથી ભૂલ્યા, રાજેશ," સુષ્માએ કહ્યું. "જ્યારે પણ હું તેમને મળતી, તેઓ હંમેશા તારા વિશે પૂછતા. તેઓ કહેતા, ‘રાજેશ શું કરે છે? કેવો છે?’ તેઓ તારી સાથે વિતાવેલા દિવસોને યાદ કરતા, જે તે ‘બાજુની બાજુ’ના દિવસો કહેતા."
"મને તેમનું એ જૂનું ઘર ખૂબ ગમતું હતું," રાજેશે નોસ્ટાલ્જિક થતાં કહ્યું. તેની આંખો સામે ગોવિંદભાઈનું એ નાનું, પણ ગરમજોશીથી ભરેલું ઘર ઊભું થયું—જેની દરેક દીવાલ, દરેક ખૂણો યાદોની સુગંધથી ભરેલો હતો.
"જાણે છે, રાજેશ," સુષ્માએ ધીમેથી કહ્યું, "તારા પિતાના અવસાન પછી, ગોવિંદભાઈએ તારા જીવનમાં એક પુરુષની હાજરીની ખોટ ન પડે તેનું ધ્યાન રાખ્યું. તેઓ તને એક પિતાની જેમ સમજાવતા, માર્ગદર્શન આપતા."
"હા, મા," રાજેશે યાદ કરતાં કહ્યું. "તેમણે જ મને સુથારીકામ શીખવ્યું. જો તેઓ ન હોત, તો હું આજે આ ધંધામાં ન હોત. તેમણે મને ઘણું બધું શીખવ્યું—એવી વસ્તુઓ જે તેમને મહત્ત્વની લાગતી. મા, હું અંતિમ સંસ્કાર માટે આવીશ."
રાજેશ એક વ્યસ્ત ઇન્જિનિયર હતો, પણ તેણે પોતાનું વચન નિભાવ્યું. તેણે આવતી જ કાલની ફ્લાઇટ લઈને પોતાના વતન પહોંચી ગયો. ગોવિંદભાઈના અંતિમ સંસ્કાર સાદા અને શાંત હતા. તેમના પોતાના કોઈ સંતાન નહોતું, અને મોટા ભાગના સબંધીઓ પણ ગુજરી ગયા હતા. થોડા ગામલોકો અને ગોવિંદભાઈના જૂના મિત્રો જ હાજર હતા.
ઘરે પાછા ફરવાની અગાઉની રાતે, રાજેશ અને તેની માતા ગોવિંદભાઈના જૂના ઘરને એક વખત ફરી જોવા ગયા. ઘરના દરવાજે ઊભા રહી, રાજેશ થોડી ક્ષણ માટે થંભી ગયો. જાણે તે કોઈ બીજા યુગમાં, કોઈ બીજા સમયમાં પ્રવેશી ગયો હોય. ઘર બિલકુલ એવું જ હતું જેવું તેને યાદ હતું. દરેક ખૂણો, દરેક દીવાલ, દરેક ફર્નિચર યાદોનો ખજાનો હતો. દરેક પગલે તેને બાળપણની એ ખુશીઓ યાદ આવી—જ્યારે તે ગોવિંદભાઈ સાથે લાકડાને આકાર આપતો, તેમની વાતો સાંભળતો, અને જીવનના પાઠ શીખતો.
અચાનક, રાજેશ થંભી ગયો.
"શું થયું, રાજેશ?" સુષ્માએ ચિંતાથી પૂછ્યું.
"એ બોક્સ ગાયબ છે," રાજેશે ધીમે અવાજે કહ્યું.
"કયું બોક્સ?" માતાએ પૂછ્યું.
"એ નાનું સોનેરી બોક્સ," રાજેશે જવાબ આપ્યો. "ગોવિંદભાઈ તેમના ટેબલ પર એક નાનું સોનેરી બોક્સ રાખતા, જે હંમેશા તાળું મારેલું હતું. મેં હજાર વખત પૂછ્યું હશે કે તેમાં શું છે, પણ તેઓ હંમેશા હસીને કહેતા, ‘એ મારી સૌથી કિંમતી વસ્તુ છે.’"
પણ હવે એ બોક્સ ગાયબ હતું. ઘરની દરેક વસ્તુ એવી જ હતી જેવી રાજેશને યાદ હતી, પણ એ બોક્સ નહોતું. તેણે વિચાર્યું, કદાચ ગોવિંદભાઈના કોઈ સબંધીએ તે લઈ લીધું હશે.
"હવે હું ક્યારેય નહીં જાણું કે તેમાં શું હતું," રાજેશે નિરાશ થઈને કહ્યું. "મા, મારે થોડું આરામ કરવું જોઈએ. સવારે વહેલી ફ્લાઇટ છે."
ગોવિંદભાઈના અવસાનને લગભગ બે અઠવાડિયા થઈ ગયા હતા. એક દિવસ, રાજેશ ઓફિસેથી ઘરે પાછો ફર્યો ત્યારે તેના મેલબોક્સમાં એક નોંધ મળી. નોંધમાં લખ્યું હતું: "પેકેજ માટે સહી જરૂરી છે. ઘરે કોઈ ન હતું. કૃપા કરીને આગામી ત્રણ દિવસમાં મુખ્ય પોસ્ટ ઓફિસે આવીને પેકેજ લઈ જાઓ."
બીજે દિવસે વહેલી સવારે, રાજેશ પોસ્ટ ઓફિસે ગયો અને પેકેજ લઈ આવ્યો. પેકેજમાં એક નાનું, જૂનું બોક્સ હતું, જે જાણે સો વર્ષ જૂનું હોય એવું લાગતું હતું. હાથનું લખાણ ઝાંખું થઈ ગયું હતું, પણ પેકેજ પરનું રીટર્ન એડ્રેસ જોઈને રાજેશનું હૃદય ધડકવા લાગ્યું—"શ્રી ગોવિંદભાઈ."
રાજેશે ધ્રૂજતા હાથે પેકેજ ખોલ્યું. અંદર એ જ સોનેરી બોક્સ હતું, જે તે બાળપણમાં ગોવિંદભાઈના ટેબલ પર જોતો હતો, અને સાથે એક પરબીડિયું હતું. પરબીડિયામાં એક નોંધ હતી, અને તેની સાથે એક નાનકડી ચાવી ટેપથી ચોંટાડેલી હતી. નોંધમાં લખ્યું હતું:
"મારા અવસાન પછી, કૃપા કરીને આ બોક્સ અને તેની અંદરની વસ્તુ રાજેશ બેનરજીને આપજો. આ મારા જીવનની સૌથી કિંમતી વસ્તુ છે. —ગોવિંદભાઈ."
રાજેશના હાથ ધ્રૂજવા લાગ્યા, અને તેની આંખો આંસુથી ભરાઈ ગઈ. તેણે ધીમે ધીમે ચાવીથી બોક્સ ખોલ્યું. અંદર એક સુંદર, સોનાની ઘડિયાળ હતી. તેની નાજુક, કોતરણીવાળી ડિઝાઇન પર રાજેશે આંગળીઓ ફેરવી. તેણે ઘડિયાળનું ઢાંકણું ખોલ્યું, અને અંદર કોતરેલા શબ્દો વાંચ્યા: "રાજેશ, તારા સમય માટે આભાર! —ગોવિંદભાઈ."
"તેમની સૌથી કિંમતી વસ્તુ... મારો સમય હતો!" રાજેશનું હૃદય ભાવનાઓથી ભરાઈ ગયું. તેને યાદ આવ્યું કે ગોવિંદભાઈ તેની સાથે કેટલો સમય વિતાવતા—સુથારીકામ શીખવતા, વાતો કરતા, જીવનના પાઠ આપતા. એ બધો સમય, એ બધી યાદો, એ જ ગોવિંદભાઈની સૌથી કિંમતી વસ્તુ હતી.
રાજેશે ઘડિયાળને થોડી વાર હાથમાં પકડી રાખી. પછી, તેણે તરત જ પોતાની ઓફિસે ફોન કર્યો અને પોતાની સહાયક, નીતાને કહ્યું, "આગામી બે દિવસની મારી બધી મીટિંગ રદ કરો."
"કેમ, સાહેબ?" નીતાએ આશ્ચર્યથી પૂછ્યું.
"મારે મારા પ્રિયજનો સાથે, જેમની હું કદર કરું છું, તેમની સાથે થોડો સમય વિતાવવો છે," રાજેશે જવાબ આપ્યો. "અરે, નીતા, તારા સમય માટે આભાર!"
આ વાર્તા આપણને એક ગહન પાઠ શીખવે છે: જીવનનું મૂલ્ય આપણે કેટલા શ્વાસ લઈએ છીએ તેનાથી નથી, પણ એવી ક્ષણોથી માપવામાં આવે છે જે આપણો શ્વાસ રોકી દે છે. રાજેશે સમજી લીધું કે સાચી સંપત્તિ ધન કે વસ્તુઓમાં નથી, પણ સમયમાં છે—એ સમયમાં જે આપણે આપણા પ્રિયજનો સાથે વિતાવીએ છીએ, પ્રેમ અને કદર વ્યક્ત કરીએ છીએ.
આ વાર્તા આપણને થોડી રોકીને વિચારવા મજબૂર કરે છે. જીવનમાં કેટલીક વાતો 100% સાચી હોય છે:
આ દુનિયામાં ઓછામાં ઓછા 15 લોકો તમને કોઈને કોઈ રીતે પ્રેમ કરે છે.
તમારું એક હાસ્ય કોઈને પણ ખુશી આપી શકે છે, ભલે તે તમને પસંદ ન કરતું હોય.
દરરોજ રાત્રે, કોઈક તમારા વિશે વિચારે છે ઊંઘતા પહેલા.
તમે કોઈના માટે આખું વિશ્વ છો.
જો તમે ન હોત, તો કદાચ કોઈ આજે જીવતું ન હોત.
તમે ખાસ અને અનોખા છો.
વિશ્વાસ રાખો, મોડે મોડે તમને તમારી ઇચ્છા પૂરી થશે, કે તેનાથી પણ સારું કંઈક મળશે.
જ્યારે તમે સૌથી મોટી ભૂલ કરો, ત્યારે પણ તેમાંથી કંઈક સારું નીકળી શકે છે.
જ્યારે તમને લાગે કે દુનિયાએ તમને નકારી દીધા છે, ત્યારે એક નજર નાખજો—કદાચ તમે જ દુનિયા અને તમને પ્રેમ કરનારાઓથી મોઢું ફેરવી લીધું છે.
કોઈક, જેને તમે ઓળખતા પણ નથી, તે તમને પ્રેમ કરે છે.
મળેલી પ્રશંસાને હંમેશા યાદ રાખો, નકારાત્મક ટિપ્પણીઓને ભૂલી જાઓ.
હંમેશા લોકોને કહો કે તમે તેમના વિશે શું અનુભવો છો. આમ કરવાથી તમે અને તેઓ બંને ખુશ થશો.
જો તમારી પાસે એક સારો મિત્ર હોય, તો તેને જણાવો કે તે કેટલો શ્રેષ્ઠ છે.
અને જે કોઈએ આ વાર્તા હમણાં વાંચી, તેમના માટે એક જ વાત: "તમારા સમય માટે આભાર!"
"कालोऽयं निष्क्रियो य: सन् निराधारमणोऽर्थन:।
स समयेनेन सर्वेण यथा स्याद्वृद्धिता सदा॥"
"સમય એવો છે કે તે કોઈ માટે રોકાતો નથી. તે સતત ચાલે છે અને ક્યારેય પાછો ફરતો નથી, અને આથી તેનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરવો અત્યંત જરૂરી છે."
