ખુશીઓ વહેંચવાનો આનંદ
"परहितं यः कुरुते सदा सुखं, तस्य जीवः परमं लभति प्रियम्।"
જે વ્યક્તિ હંમેશા બીજાનું ભલું કરે છે, તેનું જીવન સુખ અને આનંદથી ભરપૂર રહે છે.
પરિચય
શ્યામજી, એક સરકારી બેંકમાં અધિકારી, દરરોજ તેમની બાઇક લઈને ઓફિસ જતા અને સાંજે ઘરે પાછા ફરતા. શહેરની ચમકદમક અને ઝગમગાટની વચ્ચે જીવન ક્યાંક સંકોચાઈ ગયું હોય તેવું લાગતું. લોકોની વચ્ચે હૂંફ અને આત્મીયતાની ભાવના જાણે લુપ્ત થઈ ગઈ હતી. દરેક વ્યક્તિ પોતાના જીવનની દોડધામમાં ખોવાયેલું હતું, પોતાની જાત સિવાય બીજા કોઈની ચિંતા કરવાનો સમય કોને હતો? શ્યામજી આવા વિચારોમાં ડૂબેલા, ઓફિસથી ઘરે જતા હતા, જ્યારે તેમની નજર ફૂટપાથ પર બેઠેલી એક વૃદ્ધ મહિલા પર પડી.
એક વૃદ્ધાની નાનકડી દુકાન
રસ્તાના કિનારે, એક નાનકડી ટોપલી લઈને એક વૃદ્ધ મહિલા, જેને શ્યામજી મનમાં ‘દાદીમા’ નામ આપી દીધું, બેઠી હતી. તેમના ચહેરા પર વર્ષોની મહેનત અને જીવનની કઠિનાઈઓની રેખાઓ સ્પષ્ટ દેખાતી. ટોપલીમાં થોડાંક નારંગી ગોઠવેલાં હતાં, જે તે બેચવા માટે મૂક્યાં હતાં. શ્યામજીનું હૃદય ધબકતું બંધ થઇ ગયું. આધુનિક શહેરના લોકો, જે મોલમાં જઈને મોંઘી વસ્તુઓ ખરીદવામાં ગર્વ અનુભવે છે, તેમની નજર આ ગરીબ વૃદ્ધાની નાનકડી દુકાન પર પડતી ન હતી. લોકો ઉતાવળમાં પસાર થઈ જતા, જાણે આ વૃદ્ધાનું અસ્તિત્વ જ તેમના માટે અદૃશ્ય હોય.
શ્યામજીએ બાઇક રોકી અને દાદીમા પાસે ગયા. તેમના હૃદયમાં એક અજાણી લાગણી જાગી—કદાચ દયા, કદાચ આદર, કદાચ એવી ઈચ્છા કે આ વૃદ્ધાને થોડી મદદ કરી શકાય. તેમણે નમ્ર સ્વરે કહ્યું, “દાદીમા, એક કિલો નારંગી આપો.”
દાદીમાની આંખોમાં એક અજાણી ચમક ઝબકી. તેમના ચહેરા પર એક નિર્દોષ હાસ્ય ફેલાયું, અને તે ઝડપથી નારંગીઓ તોલવા લાગ્યાં. શ્યામજીએ પૈસા ચૂકવ્યા, થેલીમાંથી એક નારંગી બહાર કાઢી, અને તેને ખાતા ખાતા બોલ્યા, “દાદીમા, આ નારંગીઓ તો મીઠી નથી!” એમ કહીને તેમણે એક નારંગી દાદીમાને આપી. દાદીમાએ નારંગી ચાખી અને હસીને બોલ્યાં, “બેટા, આ તો મીઠી જ છે!” શ્યામજી બીજું કંઈ બોલ્યા વિના, થેલી લઈને ચાલવા લાગ્યા, પરંતુ તેમના હૃદયમાં એક નાનકડો આનંદ ઝગમગી રહ્યો હતો.
એક નવું રોજિંદું ક્રમ
આ ઘટના હવે શ્યામજીના જીવનનો એક ભાગ બની ગઈ. દરરોજ સાંજે, ઓફિસથી પાછા ફરતી વખતે, તે દાદીમાની ટોપલી પાસે થોભતા, એક કિલો નારંગી ખરીદતા, અને એક નારંગી ખાતા ખાતા કહેતા, “દાદીમા, આ નારંગીઓ તો મીઠી નથી!” પછી, એક નારંગી દાદીમાને આપીને ચાલવા લાગતા. દાદીમા હંમેશા નારંગી ચાખીને, હસતા હસતા કહેતા, “બેટા, આ તો બિલકુલ મીઠી છે!” આ નાનકડો સંવાદ, આ નાનકડી ક્ષણ, બંને માટે એક અજાણ્યો પરંતુ હૂંફાળો બંધન બની ગયો.
ઘણી વખત શ્યામજીની પત્ની, લક્ષ્મી, પણ તેમની સાથે હોય. તે આ બધું જોતી અને આશ્ચર્યચકિત થતી. એક દિવસ, ઘરે પહોંચ્યા પછી, લક્ષ્મીએ શ્યામજીને પૂછ્યું, “સાંભળો, આ નારંગીઓ દરરોજ એટલી સારી અને મીઠી હોય છે, તો પછી તમે શા માટે રોજ એ ગરીબ દાદીમાની નારંગીઓની બદનામી કરો છો?”
શ્યામજીએ હળવું હાસ્ય કર્યું અને નરમ સ્વરે કહ્યું, “લક્ષ્મી, દાદીમાની બધી નારંગીઓ મીઠી જ હોય છે. પણ એ ગરીબ દાદીમા પોતે ક્યારેય એ નારંગીઓ ખાતાં નથી. હું તો ફક્ત એટલા માટે આવું કરું છું કે એ દાદીમા મારી નારંગીમાંથી એક ખાય, અને તેમને કોઈ નુકસાન પણ ન થાય. એ નાનકડી ખુશી જોતા મને શાંતિ મળે છે.”
બીજી નજરથી જોતી માલતી
આ રોજિંદું દૃશ્ય નજીકમાં શાકભાજી વેચતી માલતી પણ જોતી હતી. તે શ્યામજીની આ ટેવથી થોડી ચિડાતી. એક દિવસ, જ્યારે સાંજનો સમય થયો અને શ્યામજી નારંગી ખરીદીને ચાલ્યા ગયા, ત્યારે માલતીએ દાદીમાને કહ્યું, “આ યુવાન રોજ નારંગી ખરીદવામાં કેટલી ચીડ કરે છે! રોજ તને હેરાન કરે છે, અને હું જોઉં છું કે તું તેને એક નારંગી વધારે આપે છે. શા માટે?”
દાદીમાએ હળવું હાસ્ય કર્યું, અને તેમની આંખોમાં એક ઊંડો ભાવ ઝબક્યો. તે બોલ્યાં, “માલતી, એ યુવાન મારી નારંગીઓની બદનામી નથી કરતો. એ તો મને રોજ એક નારંગી ખવડાવે છે. એને લાગે છે કે મને ખબર નથી, પણ હું જાણું છું. એનો પ્રેમ અને એની નાનકડી ચિંતા જોઈને, મારું મન પોતે જ એની થેલીમાં એક નારંગી વધારે મૂકી દઉં છુ. એની ખુશીમાં મારી ખુશી છે.”
જીવનની નાની-નાની ખુશીઓ
શ્યામજી અને દાદીમા વચ્ચેનો આ નાનો સંબંધ, જે નારંગીની આપ-લેમાંથી શરૂ થયો, એક એવો બંધન બની ગયો જે શબ્દોની બહાર હતો. શ્યામજીની નાનકડી ચતુરાઈ, દાદીમાને ખુશી આપવાની ઈચ્છા, અને દાદીમાનો નિઃસ્વાર્થ પ્રેમ.
न देवो विद्यते काष्ठे न पाषाणे न मृण्मये।
भावे हि विद्यते देवस्तस्माद्भावो हि कारणम्॥ चाणक्यनीति
ઈશ્વર લાકડા, પથ્થર કે માટીની મૂર્તિમાં નથી, તે આપણા ભાવની જેમ હાજર હોય છે. તેથી જ શુદ્ધ ભાવ એ જ ઉપાસનાનું સાચું કારણ (સાધન) છે.
