અમૂલ્ય મંત્રનું રહસ્ય
गुरुर्विद्या समुद्रस्य तटं नास्ति कदाचन।
यद् यद् ददाति गुरुणा तद् तद् सर्वं महाफलम्॥
અર્થ: ગુરુનું જ્ઞાન સમુદ્ર જેવું છે, જેનો કોઈ કિનારો નથી. ગુરુ જે કંઈ આપે છે, તે બધું જ મહાન ફળ આપનારું હોય છે.
એક દિવસે એક વ્યક્તિ, જેનું નામ હરિપ્રસાદ હતું, ગુરુ દીક્ષા મેળવવા માટે એક પ્રભાવશાળી સંત, જેને ભગવાનદાસજી તરીકે ઓળખવામાં આવતા હતા,ન તેમના આશ્રમે પહોંચ્યો. હરિપ્રસાદે સંતના ચરણોમાં માથું ઝુકાવીને કહ્યું, "હે મહર્ષિ! હું તમને ગુરુ તરીકે પૂજવા અને તમારી શિષ્યતા સ્વીકારવા ઈચ્છું છું." પરંતુ હરિપ્રસાદનો સ્વભાવ થોડો ચંચલ હતો, એટલે તેણે ઉમેરીને કહ્યું, "પરંતુ હે ગુરુદેવ! મને એવું ગુરુમંત્ર આપો, જે આજ સુધી કોઈપણ શિષ્યને પ્રાપ્ત ન થયું હોય, જે દુનિયામાં અનોખું અને અપૂર્વ હોય."
ભગવાનદાસજીએ હસીને કહ્યું, "ઠીક છે, મારા પુત્ર! તું શાંત થઈને સાંભળ. તને 'સીતા-રામ, સીતા-રામ' નું જપ કરવાનું છે." હરિપ્રસાદે આ મંત્ર સાંભળીને મનમાં ખુશી અનુભવી અને ગુરુના આશીર્વાદ સાથે ત્યાંથી રવાના થયો. તેની યાત્રા પ્રયાગરાજના સંગમ તીરેથ તરફ થઈ, જ્યાં તે સ્નાન કરવા જઈ રહ્યો હતો. જ્યારે તેણે સંગમમાં ડૂબકી લઈને પોતાનું માથું બહાર કाढ્યું, ત્યારે તેની આંખો ચોંકી ઊઠી. ત્યાં ઉપસ્થિત દરેક વ્યક્તિ, દરેક ભક્ત, સ્નાન કરતા દરેક માણસો 'સીતા-રામ, સીતા-રામ' નું જપ કરી રહ્યા હતા!
હરિપ્રસાદના મનમાં શંકા ઉદભવી. તેણે વિચાર્યું, "અરે! મેં તો ગુરુદેવને એવું મંત્ર માગ્યું હતું, જે કોઈએ પહેલાં જપ્યું ન હોય, અને તેમણે મને એવું મંત્ર આપ્યું જે આખી દુનિયા જપે છે! શું ગુરુદેવે મારી સાથે છેતરપિંડી કરી?" આ વિચારથી ક્રોધિત થઈને તે તરત ભગવાનદાસજીના આશ્રમ પાછો ફર્યો અને સંતને સारी વાત કહી નાખી. તેણે ગુસ્સામાં કહ્યું, "ગુરુદેવ! તમે મને ધોકો આપ્યો. મેં અનોખું મંત્ર માગ્યું હતું, અને તમે મને સામાન્ય મંત્ર આપી દીધું!"
ભગવાનદાસજીએ હરિપ્રસાદની મૂર્ખતા સમજી ગયા. તેમણે શાંતિથી પોતાના પગ પાસે પડેલો એક સામાન્ય પથ્થર ઉપાડીને હરિપ્રસાદને આપ્યો અને કહ્યું, "બેટા, આ પથ્થર લઈને બજાર જાઓ. તેને વેચવાનું નથી, પરંતુ દરેક દુકાનદાર પાસે જઈને પૂછો કે આ પથ્થરની કિંમત શું લાગે છે, અને તેની માહિતી સંગ્રહીને પાછો આવો." હરિપ્રસાદે આ અનોખી હુકમ સાંભળીને ઉત્સાહથી પથ્થર હાથમાં લીધો અને બજાર તરફ નીકળી પડ્યો.
પ્રથમે તે એક શાકભાજી વેંચનારા પાસે પહોંચ્યો અને પૂછ્યું, "ભાઈ, આ પથ્થરની કિંમત શું લાગે છે?" શાકભાજીવાલાએ નજર નાખીને કહ્યું, "આ પથ્થર ભઠ્ઠીમાં ચૂલો બનાવવા માટે ઉપયોગી લાગે છે, મને તો બસ ૨ રૂપિયા આપવા." હરિપ્રસાદે નોંધ લીધી અને આગળ વધ્યો.
પછી તે એક કિરાણાની દુકાન પર પહોંચ્યો અને પૂછ્યું, "આ પથ્થરની કિંમત શું લાગે છે?" દુકાનદારે કહ્યું, "આ પથ્થરથી ટેબલ પર કાગળ દબાવી શકાય, મને તો ૨૦ રૂપિયા આપવા." હરિપ્રસાદનો ઉત્સાહ થોડો વધ્યો, પરંતુ તે હજુ સંતુષ્ટ ન હતો.
અને ત્યારબાદ તે બજારની એક મોટી જવેલરીની દુકાન પર પહોંચ્યો. ત્યાં તેણે જવેલરને પૂછ્યું, "આ પથ્થરની કિંમત શું લાગે છે?" જવેલરે પથ્થરને હાથમાં લઈને ધ્યાનથી જોયું, તેની ચમક અને ગુણવત્તા તપાસી, અને તેનો ચહેરો ચમકી ઊઠ્યો. તેણે કહ્યું, "ભાઈ! મારી દુકાનમાં જે સંપત્તિ છે, એ સર્વ આ પથ્થરની કિંમતની સામે કંઈ નથી. આ એક શુદ્ધ હીરો છે, જે અત્યંત દુર્લભ છે અને અમૂલ્ય છે!"
હરિપ્રસાદનું માથું ચક્કરાવી ગયું. તે તરત પોતાના ગુરુ ભગવાનદાસજી પાસે પાછો દौડી ગયો અને સारी ઘટના વર્ણવી. ત્યારે ગુરુદેવે હસીને કહ્યું, "બેટા, એટલે જ ગુરુ પાસેથી જે વિદ્યા અથવા મંત્ર મળે છે, તેની કિંમત દુનિયાનો કોઈ સામાન્ય માણસ નથી લગાવી શકતો. તેની સાચી કિંમત અને મહત્વ ફક્ત એક જ્ઞાની જવેલર—અર્થાત્ ગુરુ— જ જાણી શકે છે. 'સીતા-રામ'નું જપ દેખાવામાં સામાન્ય લાગે, પરંતુ તેનું ગૌરવ અને શક્તિ અપાર છે, જે તું હવે સમજી ગયો હશે."
આ સંદેશથી હરિપ્રસાદનું હૃદય પ્રકાશિત થયું, અને તેણે ગુરુના ચરણોમાં માથું ઝુકાવીને પોતાની ભૂલ માટે માફી માંગી. ત્યાંથી તે નવી જ્ઞાનની કિરણ સાથે જીવનની નવી શરૂઆત કરવા નીકળી પડ્યો.
यथा हि काञ्चनं तेजः कस्मिंश्चित् पिण्डितं भवेत्।
तथैव गुरुणा दत्तं ज्ञानं सर्वं विशिष्यति॥
અર્થ: જેમ સોનું ભલે ગમે તેવા રૂપમાં હોય, તેની ચમક અને મૂલ્ય ઓછું નથી થતું; તેમ ગુરુએ આપેલું જ્ઞાન, ભલે સામાન્ય દેખાતું હોય, તે હંમેશાં શ્રેષ્ઠ અને વિશિષ્ટ હોય છે.
