પુસ્તક: Think Like A Monk
લેખક: જય શેટ્ટી
પરિચય: રાકેશ ઠક્કર
જય શેટ્ટી દ્વારા લખાયેલું પુસ્તક 'Think Like A Monk' ખૂબ જ લોકપ્રિય રહ્યું છે. પુસ્તકનાં શીર્ષકનો અર્થ છે ‘સાધુની જેમ વિચારો’
નામનો અર્થ અને ભાવાર્થ જોઈએ તો સાધુ (Monk) નો અર્થ એટલે ધર્મ કે આધ્યાત્મિક માર્ગ પર ચાલનાર, જેણે સંસારી જીવનનો ત્યાગ કર્યો હોય. ઇનો ભાવાર્થ છે શાંતિ, સ્પષ્ટતા, સંયમ અને ઉદ્દેશ્ય (Purpose) સાથે જીવનાર વ્યક્તિ. હવે વિચાર (Think) નો મતલબ મન દ્વારા ચિંતન કરવું, નિર્ણય લેવો, માનસિકતા (Mindset). ‘સાધુની જેમ વિચારવું’ નો સંપૂર્ણ ભાવાર્થ જોઈએ તો આધુનિક દુનિયાના તણાવ અને નકારાત્મકતા વચ્ચે પણ સાધુની જેમ શાંત, સ્પષ્ટ હેતુવાળી અને સકારાત્મક જીવનશૈલી અપનાવવી.
જય શેટ્ટી ભૂતકાળમાં એક સાધુ (Monk) તરીકે જીવન જીવ્યા હતા. આ પુસ્તક તેમના અનુભવો પર આધારિત છે અને તે બતાવે છે કે વ્યસ્ત આધુનિક જીવનમાં પણ સાધુની જેમ કેવી રીતે વિચારી શકાય અને શાંતિ તથા ઉદ્દેશ્ય શોધી શકાય.
પુસ્તકનો મુખ્ય ભાગ એ વાત પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે કે કેવી રીતે નકારાત્મકતાને ઓળખવી અને તેને જીવનમાંથી દૂર કરવી. આમાં ઈર્ષ્યા (jealousy), વધુ પડતો વિચાર (overthinking) અને ડર (fear) જેવા આંતરિક અવરોધોને દૂર કરવાની વાત છે. શેટ્ટી લોકોને તેમના જીવનના સાચા ઉદ્દેશ્ય અને મૂલ્યોને શોધવામાં મદદ કરે છે. તેઓ ભારપૂર્વક જણાવે છે કે સાધુઓ જે રીતે પોતાના જીવનનો સ્પષ્ટ માર્ગ નક્કી કરે છે, તે જ રીતે આપણે પણ આપણા નિર્ણય લેવા જોઈએ.
પુસ્તક શીખવે છે કે કેવી રીતે અન્ય લોકો સાથેના સંબંધોમાં વધુ સભાન (conscious) બનવું અને જીવનમાં 'વાંદરાના મિત્રો' (Monkey Friends) - એટલે કે જેઓ આપણને નીચે ખેંચે છે - અને 'વાંદરાના કોકિલ મિત્રો' (Monkey Cocoon Friends) - એટલે કે જેઓ સાચો સાથ આપે છે - વચ્ચેનો તફાવત જાણવો. આ પુસ્તક સકારાત્મક આદતો કેળવવા અને તમારી દિનચર્યામાં માઇન્ડફુલનેસ (mindfulness) નો સમાવેશ કરવા માટે વ્યવહારુ સલાહ આપે છે.
જય શેટ્ટીની લખવાની શૈલી ખૂબ જ સરળ અને સમજી શકાય તેવી છે. તેઓ જટિલ આધ્યાત્મિક વિચારોને આધુનિક ઉદાહરણો અને વાર્તાઓ સાથે જોડીને સરળતાથી સમજાવે છે. આ એક અત્યંત પ્રેરણાત્મક પુસ્તક છે જે વાચકને પોતાના જીવનમાં સકારાત્મક પરિવર્તન લાવવા અને વધુ શાંતિપૂર્ણ માનસિકતા (mindset) વિકસાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. આ પુસ્તક માત્ર પ્રેરણા નથી આપતું, પરંતુ જીવનને વધુ સારૂં બનાવવા માટે પગલાં-દર-પગલાં માર્ગદર્શન પણ આપે છે.
જય શેટ્ટીના પુસ્તકના મુખ્ય વિચારોને રજૂ કરતા કેટલાક પ્રેરક અંશના ભાવનાત્મક ભાવાર્થ અહીં આપેલા છે:
૧. ‘દરેક વ્યક્તિ આપણને કંઈક શીખવવા માટે આપણા જીવનમાં આવે છે. કેટલાક આપણને શીખવે છે કે શું કરવું, અને કેટલાક આપણને શીખવે છે કે શું ન કરવું. બંને સમાન રીતે મહત્વપૂર્ણ છે.’ (આ મિત્રો અને સંબંધોના પાઠ વિશેની ચર્ચામાંથી આવેલો વિચાર છે, જે શીખવે છે કે દરેક અનુભવમાંથી કંઈક શીખવાનું છે.)
૨. ‘આપણો ડર એ ભવિષ્યમાં નિષ્ફળ જવાની ચિંતા નથી, પરંતુ ભવિષ્યમાં સફળ થઈને નિષ્ફળ જવાની ચિંતા છે.’ (આ વાક્ય દર્શાવે છે કે આપણે ઘણીવાર આપણા સંભવિતને પૂરા કરવામાં નિષ્ફળ જઈએ છીએ કારણ કે આપણે સફળતાને હેન્ડલ કરવાથી ડરીએ છીએ.)
૩. ‘સાધુઓ સમજે છે કે ધ્યાન એ માત્ર બેસી રહેવાની કસરત નથી, પરંતુ તે એક એવી સ્થિતિ છે જેને તમે તમારા દરેક કાર્યમાં લાવો છો. વર્તમાન ક્ષણમાં જીવવું એ જ સાચું ધ્યાન છે.’ (આ ભાગ ધ્યાન અને માઇન્ડફુલનેસને રોજિંદા જીવનમાં કેવી રીતે લાવવું તે વિશેનું માર્ગદર્શન આપે છે.)
આ પુસ્તક આપણને શીખવે છે કે જો તમે સંપૂર્ણ સાધુ ન બની શકો, તો પણ તમે તમારા મનને સાધુની જેમ તાલીમ આપીને આંતરિક શાંતિ અને જીવનનો સાચો ઉદ્દેશ્ય શોધી શકો છો.
'Think Like A Monk' પુસ્તકમાં જય શેટ્ટીએ તેમના સાધુ જીવનના અને આધુનિક જીવનના ઘણા અંગત પ્રસંગો અને દૃષ્ટાંતો (Anecdotes) આપ્યા છે, જે તેમના ઉપદેશોને સમજવામાં મદદ કરે છે. અહીં તેવા એક મુખ્ય વિચાર સાથે જોડાયેલો પ્રસંગ આપવામાં આવેલો છે, જે નકારાત્મકતા (Negativity) પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે:
આ પ્રસંગ જય શેટ્ટીએ આશ્રમમાં શીખેલા એક પાઠ પર આધારિત છે, જે આપણને આપણા મનને કેવી રીતે સંભાળવું તે શીખવે છે: મન (Mind) એક તળાવ જેવું છે, અને બહારની નકારાત્મકતા તેમાં ગંદકી (કચરો) જેવી છે.
જય શેટ્ટી જ્યારે આશ્રમમાં રહેતા હતા ત્યારે તેમને વારંવાર એવું અનુભવાતું કે તેમનું મન ખૂબ જ અશાંત અને ગુંચવાયેલું રહે છે. બહારની દુનિયાના વિચારો, અપેક્ષાઓ અને ઈર્ષ્યાની લાગણીઓ તેમના મનને વારંવાર વિચલિત કરતી હતી.
ત્યારે તેમના ગુરુએ તેમને એક સરળ દૃષ્ટાંત આપ્યું: માની લો કે તમારું મન એક તળાવ (Pond) જેવું છે, અને તેમાં પાણી શાંત છે. જ્યારે તમે બહારથી કોઈ નકારાત્મક વાત, આલોચના (Criticism) કે ગપસપ (Gossip) સાંભળો છો, ત્યારે તે આ તળાવમાં ફેંકવામાં આવેલા પથ્થર જેવું છે.
પથ્થર પડે છે એટલે તળાવનું પાણી ડહોળાઈ જાય છે. પાણીમાં રહેલી ગંદકી અને કાદવ (Mud) ઉપર આવી જાય છે, અને તમે તળિયા સુધી સ્પષ્ટપણે જોઈ શકતા નથી. તમારું મન પણ ત્યારે એવું જ અશાંત બની જાય છે. હવે, જો તમે ગંદકીવાળા પાણીને વધુ હલાવશો (એટલે કે નકારાત્મકતા વિશે વધુ વિચારશો કે પ્રતિક્રિયા આપશો) તો તે ક્યારેય સ્વચ્છ નહીં થાય.
સાધુ શું કરે છે? સાધુ પથ્થર ફેંકાયા પછી, તળાવને શાંત થવા દે છે. તે પ્રતિક્રિયા આપતો નથી. ધીમે ધીમે કાદવ ફરીથી નીચે બેસી જાય છે, અને પાણી ફરીથી સ્પષ્ટ બની જાય છે. તમે ફરીથી તળાવના તળિયાને (તમારા આંતરિક સત્યને) જોઈ શકો છો.
આ પ્રસંગ દ્વારા જય શેટ્ટી શીખવે છે કે જ્યારે પણ તમને ગુસ્સો, ઈર્ષ્યા કે ચિંતા થાય, ત્યારે તરત જ પ્રતિક્રિયા આપવાને બદલે, તમારે થોભવું જોઈએ અને તમારા મનને શાંત થવા દેવું જોઈએ. જેથી નકારાત્મક લાગણીઓ આપોઆપ બેસી જાય અને તમે સ્પષ્ટતાથી વિચારી શકો.
