प्रेम हे मानवी जीवनातील सर्वात गूढ, गहन आणि व्यापक भाव आहे. अनादी काळापासून ते प्रत्येक युगाच्या लेखणीत उतरले आहे – कधी राधा-कृष्णाच्या रासात, कधी मीराबाईच्या भक्तीगीतांत, कधी गालिबच्या शेरोशायरीत, तर कधी सामान्य माणसाच्या मनाच्या कोपऱ्यात. प्रेमावर लाखो कविता लिहिल्या गेल्या, गाण्यात गुंफल्या गेल्या, कादंबऱ्यांमध्ये सजवलेल्या गेल्या. पण तरीही, अजूनही प्रेमाच्या काही कविता अशा आहेत ज्या कोणाच्याच ओठांवर आल्या नाहीत, कागदावर उतरल्या नाहीत, केवळ मनातच हरवून गेल्या.
या लेखाचा हेतू अशाच ‘न वाचलेल्या प्रेम कविता’ शोधण्याचा आहे – त्या भावना, त्या नजरा, त्या शब्द ज्यांनी कधीच बाहेर पडायचे धाडस केले नाही. कित्येक वेळा आपल्याला एखाद्याबद्दल खूप काही वाटतं, पण आपण ते बोलू शकत नाही, लिहू शकत नाही. आपले शब्द गिळून घेतले जातात – भीतीने, संकोचाने, किंवा कधी वेळेच्या कठोरतेने. हे लेखन त्याच क्षणांचं प्रतिनिधित्व करतं – ज्या कविता न वाचल्या गेल्या, पण होत्या.
कविता म्हणजे केवळ रचना नसते, ती एक संवेदना असते. काही कविता नजरेच्या कोपऱ्यात अडकलेल्या अश्रूंमधून उमटतात, काही हसण्याच्या गूढ ध्वनीत लपलेल्या असतात. पण काही अशा असतात ज्या फक्त आतल्या आत उसवतात – त्यांना शब्दच सापडत नाहीत. त्यांची व्यथा कागदावर नाही तर काळजावर कोरलेली असते.
प्रत्येक अपूर्ण प्रेम, प्रत्येक न सांगितलेलं "आय लव्ह यू", प्रत्येक अधुरी भेट, आणि प्रत्येक विरहाने जन्म घेतलेली भावना – ही सगळीच एक कविता असते, जी बहुतेक वेळा आपण स्वतःलाही नीट सांगू शकत नाही.
ही प्रस्तावना अशा कवितांच्या नावाने – त्या कवितांचा आवाज बनून समर्पित आहे. त्या कविता, ज्या प्रेमाने जगल्या गेल्या पण जगाला कधी कळल्या नाहीत. त्या कविता, ज्या फक्त दोन डोळ्यांच्या संवादात जन्म घेतात, पण कोणत्याही पुस्तकात जागा मिळवत नाहीत.
कधी कधी न बोललेलं प्रेमच सर्वात शुद्ध असतं. कारण ते अपेक्षेविना असतं, निस्वार्थ असतं. अशा प्रेमाला वाहिलेल्या या ‘न वाचलेल्या कविता’ म्हणजे एक अंतर्मुखतेचा शोध आहे – तुमच्या आणि माझ्या आतल्या प्रेमकविंचा.
या लेखातून आपण अशाच काही मौन कवितांचा शोध घेणार आहोत – त्या भावना जे वाचल्या जात नाहीत, पण अनुभवल्या जातात.
प्रेम ही भावना माणसाच्या अस्तित्वाचा गाभा आहे – पण प्रत्येक प्रेमाला शब्द मिळतातच असे नाही. काही प्रेमं उघडपणे कबूल होतात, साजरी होतात, साजेश्या कवितांमध्ये गुंफली जातात, तर काही प्रेमं... फक्त मनात राहतं, न वाचलेली कविता होऊन.
या लेखाचा जन्मच अशा 'न वाचलेल्या प्रेमकवितां'मधून झाला आहे – ज्या लिहिल्या गेल्या, पण कधी कुणी वाचल्या नाहीत; कधी धाडस न झाल्यामुळे, कधी वेळ गेला म्हणून, आणि कधी फक्त मनाच्या कोपऱ्यातच त्या प्रेमाची हळुवार सावली ठेवायची होती म्हणून. अशा कविता, ज्या प्रेमाच्या नजरेतून उमटल्या, पण त्या नजरेनं त्या कधीच वाचल्या नाहीत.
प्रेम ही भावना जितकी उत्कट, तितकीच संकोचशील असते. ती सगळ्यांसमोर व्यक्त करता येईलच असं नाही. ती ओठांवर येईपर्यंत मनाच्या हजार विचारांचं बंधन पार करत असते. कधी कवी मनातल्या त्या प्रेमाला शब्दांत मांडतो, पण त्याला वाचायला, ऐकायला, समजून घ्यायला, समोरचा व्यक्ती कधीच नसतो. आणि अशा कविता, त्या केवळ कविताच राहत नाहीत – त्या एक हळवी साक्ष बनतात. अशा साक्षी, ज्या आपणच लिहिल्या आणि आपणच वाचल्या... पण ज्या कुणासाठी होत्या, त्यांच्यापर्यंत कधीच पोहोचल्या नाहीत.
या लेखातून मी अशाच न वाचलेल्या प्रेमकवितांची वाटचाल समजून घेण्याचा प्रयत्न करतो आहे. त्या कवितांचा भाव, त्यामागील वेदना, त्यातील मौनाचा अर्थ – हे सर्व आपल्या मनात खोलवर रुजलेल्या अशा प्रेमाच्या आठवणींना उजाळा देतील. कदाचित एखाद्या वाचकाला त्याचं स्वतःचं न बोललेलं प्रेम आठवेल; कदाचित एखादी कविता त्याच्या मनातील संकोच मिटवेल.
‘न वाचलेल्या कविता’ या संकल्पनेत एक गूढ गूज आहे – जणू त्या प्रेमाची 'मृत्युपूर्व इच्छा' होती की ती वाचली जावी. पण शेवटी, त्या कविता कुणासाठी लिहिल्या गेल्या, त्यांच्यासाठीच नव्हत्या का? मग त्या न वाचल्याही चालतील, कारण त्या मनामनाशी बोलल्या होत्या, त्या नजरेच्या धकधकण्यातून उमटल्या होत्या, त्या स्पर्शाशिवाय झालेल्या संवादातून आकारल्या होत्या.
हा लेख अशा न वाचलेल्या कविता, न बोललेले संवाद, आणि न संपलेल्या भावना यांचा एक प्रेममय दस्तऐवज आहे. कारण प्रेम नेहमी शब्दांमधून व्यक्त होतंच असं नाही – कधी ते मौनातूनही खूप काही सांगून जातं. आणि हेच मौन, हीच भावना, हीच कविता – ‘न वाचलेली’ असली तरी... ‘अनुभवलेली’ नक्कीच असते.
प्रेमाला नेहमीच शब्दांची गरज असते असं नाही. कधी कधी मौनाचंही एक सुंदर काव्य असतं – जे मनात गहिरं जपलं जातं, पण कधीच वाचलं जात नाही. ‘शब्दांच्या मागे लपलेले हृदय’ ही कहाणी अशाच काही प्रेमकवितांची आहे – ज्या लिहिल्या गेल्या असतील, पण कोणाच्या वाचनातच आल्या नाहीत. किंवा कदाचित त्या कविताच निर्माण होऊ शकल्या नाहीत, कारण त्या भावना शब्दांमध्ये पकडून ठेवणं अशक्य होतं.
प्रेम ही मानवी मनाच्या अंतरंगातील सर्वात सूक्ष्म, नाजूक आणि व्यापक भावना. ती भावना जेव्हा फुलते, तेव्हा शब्द तिच्यासमोर खुजे ठरतात. म्हणूनच अनेकदा प्रेमाची खरी गहनता कविता होऊन उमटत नाही, तर ती फक्त अनुभव म्हणूनच जगली जाते. अशा अनुभवांनीच ‘न वाचलेल्या प्रेमकविता’ जन्म घेतात.
कितीतरी वेळा मनात काही सांगावसं वाटतं, पण ओठांपर्यंत तेच पोहोचत नाही. एक नजर, एक स्पर्श, एक विरह – हेच त्या कविता बनतात. पण त्या केवळ अंतर्मनातच रुंजी घालतात. कधी त्या डायरीत अर्धवट लिहिलेल्या ओळींच्या रूपात राहतात, तर कधी एखाद्या न मिळालेल्या पत्राच्या कोपऱ्यात अडकून राहतात. त्या न वाचलेल्या कविता म्हणजे प्रत्येक अपूर्ण प्रेमाचं साक्षात्कार.
या लेखाच्या माध्यमातून आपण अशाच कवितांचा मागोवा घेणार आहोत – ज्या समोरच्या व्यक्तीने वाचाव्यात असं वाटलं, पण त्याला त्या सापडल्या नाहीत. ज्या भावना लिहिल्याच गेल्या नाहीत, पण त्यांचं अस्तित्व गहिरं होतं. हृदयात खोलवर रुजलेल्या, पण काळाच्या प्रवाहात न उमटलेल्या त्या प्रत्येक कविता – त्या वेदना, त्या स्मृती, आणि त्या असोशीत भावना, या लेखात व्यक्त करायचा प्रयत्न आहे.
या कविता कुणा एकट्याच्या नसतात. त्या प्रेमात पडलेल्या प्रत्येक जीवाच्या असतात. त्या प्रत्येकाच्या हृदयातल्या कोपऱ्यात लपलेल्या असतात – कुणीच वाचू न शकलेल्या. प्रेमाचं असं एक रूप जे शब्दांपलीकडचं असतं. आणि म्हणूनच या लेखात आपण त्या शब्दांच्या पलिकडच्या प्रेमाला एक आवाज देण्याचा प्रयत्न करतोय.
हा लेख म्हणजे फक्त कविता-विषयक मांडणी नाही, तर तो एक अंतरंगातील प्रवास आहे – जिथे आपण त्या भावना समजून घेऊ, त्या हरवलेल्या क्षणांना शोधू, आणि कदाचित त्या न वाचलेल्या कवितांनाही नव्याने उलगडू.
प्रेम... एक शब्द, पण त्यामध्ये सामावलेला संपूर्ण विश्वाचा अर्थ. या शब्दामध्ये भावना आहेत, वेदना आहेत, सुखद आठवणी आहेत, नाजूक स्पर्श आहेत, आणि अनंत अश्रूंमध्ये दडलेली स्मितहास्यांची झुळूक आहे.
"प्रेम कविता" या संग्रहाची ही प्रस्तावना लिहिताना, मन एका विलक्षण भावनात्मक प्रवासावर निघते आहे – जिथे शब्द फक्त अक्षरं नसतात, तर हृदयाचे ठोके असतात. प्रेम म्हणजे नेहमीच भेटणे नसते; कधी न भेटण्यातच त्याची परिपूर्णता असते. कधी एखाद्याच्या आठवणीत, कधी विरहात, कधी एका न बघितलेल्या चेहऱ्यावर उमटलेली चाहूल… आणि कधी केवळ आपल्या कवितांमध्ये लपलेली ओळख.
या संग्रहात तुमचं स्वागत करताना, मी तुम्हाला एका अशा दुनियेत घेऊन जातो आहे जिथे शब्द प्रेम करतात, पानं श्वास घेतात, आणि कविता... कविता तुम्हाला पुन्हा एकदा प्रेमात पडायला भाग पाडतील.
या कवितांमध्ये कुणाचं तरुणपण असेल, कुणाचा हळुवार पहिला प्रेमाचा अनुभव, कुणाचं अधुरं प्रेम, तर कुणाची दीर्घकाळानंतर सापडलेली एकतर्फी कहाणी. कुठे प्रियकराची आस, कुठे प्रेयसीचं मौन, कुठे मनातलं ‘कळवळं’, आणि कुठे न बोललेली पण मनात खोल रुतलेली भावना.
प्रेम ही भावना वेळ, समाज, वय, जात, भाषा याच्या पलिकडची असते. ती केवळ अनुभवायची असते – आणि ह्या कवितांमधून तुम्ही ती अनुभवाल… तुमच्या हृदयाच्या एका कोपऱ्यात लपून बसलेली जुनी ओळख परत जागी होईल, कदाचित एखादं विसरलेलं नाव पुन्हा आठवेल, किंवा एखादी ओळ नव्याने कुणासाठी लिहावीशी वाटेल.
तर, या कवितांना तुमच्या मनापर्यंत पोहोचू द्या. त्यांना वाचू नका – त्यांना अनुभवा.
शब्दांमधून वाहणाऱ्या प्रेमाच्या प्रवाहात स्वतःला विरघळू द्या...
– तुमचाच,
एका प्रेमवेड्या कवितांचा प्रवासी
