ઉડાન
यथाशक्ति चरेद् कार्यं, न तु परस्य संनादति।
स्वसुखं हि परं धन्यं, आत्मनः संनियामति॥
અર્થ: વ્યક્તિએ પોતાની શક્તિ પ્રમાણે કાર્ય કરવું જોઈએ, નહીં કે બીજાની નકલ કરવી. પોતાનું સુખ જ સૌથી શ્રેષ્ઠ છે, જે આત્માને સંતુષ્ટ કરે છે.
એક હતો ચકલો. નાનો એવો પણ હસમુખો. અને એક હતી ચકલી. ચંચળ અને ગીતડાં ગાતી. ગામના સૌથી મોટા આંબલીના ઝાડની ટોચ પર તેમણે એક નાનકડું, રંગબેરંગી ઘર બનાવ્યું હતું. એ ઘર એવું હતું કે જાણે પાંદડાંઓ, ડાળીઓ અને ઝાકળના ટીપાંઓએ મળીને બનાવ્યું હોય.
સવારે ચકલો “ચીં ચીં” ગાતો અને ચકલી તેની સાથે લયમાં નાચતી. આસપાસનાં પંખીઓ પણ તેમના ગીતો સાંભળવા ઝાડ પર ભેગાં થતાં. એમનું જીવન જાણે કોઈ રંગીન ચિત્ર હતું.
એક દિવસ ચકલો અને ચકલી આકાશમાં ગોળ-ગોળ ફરતાં રમતા હતા. અચાનક ચકલીની નજર એક ચાલાક કાગડા પર પડી, જે “કાવ કાવ” કરતો ગામના ચાર માળના મકાનની ટોચે પહોંચી ગયો.
ચકલીની આંખો ચમકી ગઈ. તેણે ચકલાને ઉત્સાહથી કહ્યું, “ચકલા, જો! આ કાગડો ચોથા માળ સુધી ઉડે છે! તું શું એનાથી ઓછો છે? ચાલ, તું પણ એટલું ઊંચું ઉડી બતાવ!”
ચકલાએ થોડું વિચારીને હસીને કહ્યું, “અરે ચકલી, આપણું ઘર તો આ આંબલીના ઝાડ પર છે, જ્યાં હવા ઠંડી છે અને ખોરાક મીઠો. આપણને શું જરૂર છે કાગડાની નકલ કરવાની?”
પણ ચકલી ક્યાં માને? તેનો ઉત્સાહ એટલો વધી ગયો કે તે નાચવા લાગી, “ના, ના, ચકલા! તારે ઉડવું જ પડશે. આપણું ઘર તો આ ઝાડ પર છે — પણ જો કાગડો ઉડે છે, તો આપણો માળો પણ એટલો જ ઊંચો હોવો જોઈએ! બતાવ કે આપણે પણ હિંમતવાળાં છીએ.”
ચકલીના હઠ સામે ચકલો ના પાડી શક્યો. અંતે રાજ હઠ, સ્ત્રી હઠ અને બાળ હઠ સામે કોનું ચાલે છે?
તેને પોતાની નાની પાંખો ફફડાવી, હિંમત એકઠી કરી અને ઉડી ગયો — ચોથા માળ સુધી!
ચકલીએ તો આનંદથી બૂમો પાડી: “વાહ, ચકલા! તું કરી બતાવ્યું! હવે આપણે આ માળે નવું ઘર બનાવીશું!”
ચકલો થોડો થાકેલો હતો, પણ ચકલીની ખુશી જોઈને ચૂપ રહ્યો. એના મનમાં થોડું ભય હતું, પણ ચકલીનું હસતું મુખ જોઈ એ બધું ભૂલી ગયો.
થોડા દિવસો પછી ચકલીએ આકાશમાં એક ગરુડને ઉડતું જોયું. ગરુડની પાંખો એટલી મોટી હતી કે જાણે આખું આકાશ ઢાંકી દે. એ ગામના સૌથી ઊંચા મહેલના મિનારાને સ્પર્શી ગયો!
ચકલીનું મન ફરીથી ડોલી ગયું. તે દોડી ગઈ અને ચકલા પાસે બોલી, “ચકલા, આ ગરુડ જો — આકાશને અડે છે! તું શું એનાથી ઓછો છે? ચાલ, મહેલના મિનારા સુધી ઉડી બતાવ!”
ચકલાએ ગંભીરતા સાથે કહ્યું, “ચકલી, આપણે નાના પંખી છીએ. આપણી પાંખો ગરુડ જેવી મજબૂત નથી. આપણું આંબલીનું ઘર જ અમારા માટે પૂરતું છે.”
પણ ચકલીનો ઉત્સાહ રોકાતો નહોતો. તે ઝાડની ડાળી પર ઉછળવા લાગી: “ના ચકલા! આપણે પણ બતાવી દઈએ કે આપણે આકાશને આંબી શકીએ. ઉડ! ચકલા, ઉડ!”
આ વખતે ચકલી અજુગતું કરવાની વેતમાં હતી. એની મરણાસન્ન જિદ્દ જોઈ ચકલો હિંમત હારી ગયો. તેણે પોતાની નાની પાંખો ફફડાવી અને આકાશ તરફ ઉડી ગયો.
ચકલી નીચે બૂમો પાડી રહી હતી: “હજી ઉપર! મિનારો નજીક છે!”
ચકલો પૂરી તાકાતથી ઉડતો રહ્યો. એની પાંખો થાકી ગઈ. શ્વાસ ફૂલવા લાગ્યો. આકાશ એટલું ઠંડું હતું કે એના નાના શરીરમાં ધ્રૂજારી શરૂ થઈ. પણ ચકલીની અવાજ સાંભળી એ ઉડતો જ રહ્યો.
અચાનક, ચકલાની હિંમત તૂટી. ચક્કર આવવા લાગ્યા, પાંખો બંધ થઈ ગઈ, અને — “ધબ્બ!” — એ નીચે પડવા લાગ્યો.
કહેવાય છે ને, લાંબો ભેગો ટૂંકો જાય — મરે નહિ તો માંદો થાય.
ચકલીનું હૃદય ધડકી ઊઠ્યું. તે ઝડપથી ચકલા પાસે પહોંચી. ચાંચમાં ઝરણાનું પાણી ભરી લાવી અને ચકલા પર છાંટ્યું.
“ચકલા, ઊઠ! મને માફ કર!” — ચકલી રડવા લાગી. તેણે ભગવાનને પ્રાર્થના કરી: “દયાળુ ભગવાન, જો ચકલો ફરીથી જીવશે, તો હું કદી પણ આવી જિદ્દ નહિ કરું.”
ભગવાને એની હૃદયની વાત સાંભળી. થોડી વારમાં ચકલો ધીમે ધીમે હલનચલન કરવા લાગ્યો.
ચકલીએ તેને પાંખોથી હવા આપી અને ઝાડની ડાળી પર બેસાડ્યો.
ચકલીની આંખો આંસુથી ભરાઈ ગઈ. તેણે ચકલાને ગળે લગાવ્યો અને કહ્યું,
“ચકલા, મેં ખોટી જિદ્દ કરી. ઊંચા મહેલો કે મિનારાઓ શેની જરૂર?
મારો ચકલો જીવતો હોય — એ જ મારું સૌથી મોટું ઘર છે.”
ચકલાએ હળવી સ્મિત સાથે કહ્યું, “ચકલી, આપણે આપણાં આંબલીના ઝાડમાં જ ખુશ છીએ. બીજાને જોઈને આપણે આપણું સુખ ન ગુમાવવું જોઈએ.”
બંને ફરીથી પોતાના રંગબેરંગી ઘરે પાછા ફર્યા.
ચકલીએ હવે ક્યારેય ચકલાને ઊંચું ઉડવાની જિદ્દ ન કરી.
તેઓ પોતાના ગીતો, નાચ અને આંબલીના ઝાડના ઠંડા પવનમાં જીવવા લાગ્યા.
આસપાસનાં પંખીઓ પણ તેમની ખુશી જોઈ રોજ તેમની સાથે ગીત ગાવા આવતાં.
"स्वधर्मे निधनं श्रेयः, परधर्मो भयावहः।"
(શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા 3.35)
તમારા પોતાના ધર્મ (કર્તવ્ય, સ્વભાવ, ક્ષમતા) પ્રમાણે જીવવું શ્રેષ્ઠ છે—even if it leads to failure. બીજાના માર્ગે ચાલવું ભયજનક છે.
