कोकण प्रवास मालिका – भाग ३:
"परतीचा प्रवास – पण कोकण मनात राहिलं…"
---
सकाळ, परतीची तयारी आणि काही न बोललेली भावना
कोकणातली ती सकाळ काहीशी वेगळीच होती. शांत, ओलसर आणि गूढ. एरवीच्याचसारखी पावसाची सरी सुरूच होत्या, पण त्या दिवशी त्या काहीशा मंद वाटत होत्या – जणू निसर्गही माझ्या परतीच्या प्रवासासाठी थांबलेला.
रात्रभर अंगणावर टपटप थेंब पडत होते, आणि पहाटेची हवा काहीशी ओलसर, गारठवणारी होती.
मी हळूच उठून घराच्या उंबऱ्यावर आलो. अंगणात अजूनही थोडं अंधारट होतं. समोर मोगऱ्याची वेल नव्याने बहरलेली दिसली – शुभ्र, टवटवीत फुलांनी भरलेली.
तेवढ्यात आज्जी मोरीतून आलेली. हातात मोरीच्या थंड पाण्याने भरलेला तांब्या. केस मागे सारून तिने मला पाहिलं आणि एक हसणं ओठांवर उमटलं.
"बाहेरच्या वेलीवर तो पांढरा मोगरा परत बहरलाय… आठवतंय? पहिल्या वर्षी फुलला होता जेव्हा तू शाळेतून सुट्टी घेऊन आलास."
मी तिच्याकडे पाहून हसलो. काय उत्तर द्यावं, सुचेना. कारण खरंच, कोकणात फुलंही आठवणींनी उगवतात.
एका फुलाच्या गंधाने बालपणात परत नेणं, ही कोकणाचीच किमया असावी. त्या फुलांत माझ्या लहानशा गावातल्या उन्हाळी दुपारी लपलेल्या होत्या, आजोबांच्या कुशीत झोपताना आलेली ऊब होती, आणि शाळेच्या सुट्ट्यांमधला बेफिकीरपणा होता.
---
शेवटचा चहा आणि शेवटचं थांबणं
ओटीवर बसून शेवटचा चहा घेत होतो. हातात कप होता आणि मनात हजार विचारांची गर्दी.
समोरचं अंगण आज जरा अधिक ओलं वाटत होतं. माती गंधाने भरली होती. कोकणातली माती – अशी काहीतरी आहे जी बोलते, साठवते, आणि न सांगता समजते.
शेजारची मांजर येऊन माझ्या पायाशेजारी बसली होती. तिच्या डोळ्यांतही एक वेगळंच ओलसर भाव होतं. जणू तिलाही कळलं होतं – मी निघतोय.
कुणीतरी बाहेरून हाक मारली – "आज तू निघतोस म्हणे?"
गावात काही लपवता येत नाही. एक बातमी वाऱ्याच्या वेगाने पसरते, आणि प्रत्येक माणूस त्या बातमीला आपली भावना लावतो.
गोळूबाई आल्या. हातात एक कापडी पिशवी.
"हे घे – दोन नारळ, चटणीपुड, आणि पोह्याचं भाजण. मुंबईत लागेल. आठवण येईल."
मी त्यांच्या डोळ्यांत बघितलं. त्या एका पिशवीत फक्त अन्न नाही, तर प्रेम, काळजी आणि आठवणी भरल्या होत्या.
माझे डोळे हळूहळू पाणावू लागले. बोलणं अवघड झालं होतं.
---
रिक्षा, रस्ता आणि मागं पडणारी हिरवळ
सगळं आवरून बाहेर आलो. रिक्षावाला काका गेटबाहेर उभा. तोच, जो मला स्टेशनवरून घेऊन आला होता.
"चला का वैभववाडी स्टेशन?"
त्याच्या आवाजातही एक प्रकारची आपुलकी होती.
रिक्षात बसलो. रिक्षा गावाच्या रस्त्यांवरून निघाली.
मी मागं वळून पाहिलं –
घर, मोगऱ्याची वेल, नारळाचं झाड… आणि ओटीवर उभी आज्जी.
तिचा चेहरा शांत होता, पण डोळ्यांत साठलेली ओल वेगळीच भाषा बोलत होती.
तिने हलकेच हात हलवला. मी देखील ओळखीच्या हसण्यातून उत्तर दिलं. पण त्या हसण्यामागे एक संपूर्ण सागर दडलेला होता – आठवणींचा.
रस्त्यावर झाडं एकामागोमाग एक वाकून जात होती, जणू निरोप देत होती. प्रत्येक वळणावर, प्रत्येक डबक्यात माझा काहीसा अंश मागं राहत होता.
---
वैभववाडी स्टेशन – पुन्हा तेच, पण निरोपातलं
८:३० वाजता स्टेशनवर पोहोचलो. कोकण रेल्वेच्या त्या स्टेशनला एक अनोखी खासियत आहे – ते तुम्हाला तुमच्या आठवणींनी गच्च भरून पाठवतं.
तेच जुनं लाकडी बेंच, जुनं पिवळसर फलक, आणि ओलसर वाळत गेलेला फाटक – पण आज त्यांना निरोपाचा एक वेगळा रंग चढलेला होता.
मी एका कोपऱ्यात बसलो. समोर आकाश गडद होत चाललेलं. ढग अजूनही तयार होते – एक अखेरचा सरींसाठी.
त्या गडगडाटातही, माझ्या मनात एक विचित्र शांतता होती – जणू आत सगळं भरून झालं होतं. कोकण आता माझ्याशी बोलत नव्हतं, तो माझ्यातच विरघळला होता.
---
गाडी आली – खिडकीबाहेरून मागं जातं गाव
Konkan Kanya Express स्टेशनात शिरली. लोकं हलक्याफुलक्या गप्पांमध्ये गडबडत होती.
मी खिडकीजवळची जागा घेतली.
रिक्षावाल्याने हसून एक हलकं हात उंचावलं – “पुन्हा या!”
गाडी निघाली. हळूहळू कोलपे मागे सरकू लागलं.
खिडकीबाहेरून नारळाचं झाड, पाण्याचं ओढं, हिरव्या टेकड्या, आणि ओल्या मातीचा सुकून मागं जात होता.
पण खरंतर तो मागे जात नव्हता. तो आत साठवत चाललेला होता.
एक प्रवासी माझ्या बाजूला बसला होता. काही वेळाने त्याने माझ्या खांद्यावर हात ठेवला आणि विचारलं –
"तुमचं गाव मागे पडलं ना?"
मी त्याच्याकडे पाहून हसलो आणि म्हटलं –
"नाही… ते आता माझ्या डोळ्यांत राहतंय."
---
मुंबई जवळ येतं… पण मन कुठे अडकलेलं
गाडी जसजशी ठाणे, दादर जवळ आली, तसतसा गर्दीचा आवाज वाढू लागला.
स्टेशनवर उतरायची घाई, फूटओव्हर ब्रिजवरची धांदल, आणि लोकांचे आवाज – हे सगळं परत परिचित होतं.
पण मी अजूनही तसाच – शांत.
खिडकीच्या काचेला डोळे टेकलेले. ते थोडे ओले झाले होते – पावसाने की आठवणींनी, कळेना.
मन कुठे हरवलं होतं – कदाचित कोकणच्या एका झाडाखाली, कदाचित आज्जीच्या त्या शेवटच्या पोळीच्या वासात.
आज कोकणातून फक्त मी नाही परतलो…
माझ्या आतच कोकण परत आलं आहे –
त्याच्या वाऱ्यासकट, पावसासकट, माणसांसकट आणि मातीच्या गंधासकट.
---
समारोप – शेवटचा विचार
"गाव मागं पडलं... पण मनात मोकळं झालं."
कोकण ही फक्त एक जागा नाही. ती एक हळुवार आठवण आहे.
ती अंगणात भिजणारा एक थेंब आहे.
ती आजीच्या कुशीतली ऊब आहे.
ती ओल्या मोगऱ्याच्या गंधासारखी आहे – जी तुमच्या सोबत राहते, दर वेळेस, दर वर्षी.
कोकण म्हणजे एक ऋतू – फक्त हवामानाचा नाही, तर मनातला.
---
(भाग ४ लवकरच – “शहरात परतलो... पण गाव आत थांबलेलं”)
