એક નાનકડી મુલાકાતની રસપ્રદ વાર્તા
न वस्त्रं भूषति नरो न च माल्यं न चन्दनम्।
सौम्यं चित्तं समायुक्तं तद् भूषति नरोत्तमम्॥
અર્થ: ન તો વસ્ત્રો માણસને શોભાવે, ન તો હાર કે ન તો ચંદન. જે સૌમ્ય અને સુંદર મનથી યુક્ત હોય, તે જ શ્રેષ્ઠ માણસને શોભાવે છે.
એક શાંત સવારનો સમય હતો. શહેરની ધમાલથી થોડે દૂર, એક નાનકડા મકાનમાં રહેતી હતી નીલમ. નીલમ એક સામાન્ય પણ સજાગ અને સમજદાર યુવતી હતી, જેનું જીવન સાદગી અને પ્રેમથી ભરેલું હતું. તેની નાનકડી દીકરી, રાધા, જે હજુ નાની હતી, તેની સાથે તેનું જીવન એક સુંદર રીતે ગોઠવાયેલું હતું. આજે નીલમે નક્કી કર્યું હતું કે તે બજાર જઈને ઘર માટે શાકભાજી લઈ આવશે. તેણે પોતાનો જૂનો જૂટનો થેલો હાથમાં લીધો, ઘરનું દરવાજો બંધ કર્યું, અને શાકભાજીની બજાર તરફ ચાલવા લાગી.
પહેલો દિવસ: એક નાની મુલાકાત
શહેરની ગલીઓમાં થોડી ચહલપહલ શરૂ થઈ ગઈ હતી. રસ્તાની બાજુએ નાના-મોટા દુકાનો ખૂલી રહ્યા હતા, અને લોકો પોતપોતાના કામમાં વ્યસ્ત દેખાતા હતા. નીલમ, પોતાની ધૂનમાં ચાલતી, શાકભાજીની યાદી મનમાં ગોઠવી રહી હતી. તેના પરંપરાગત સાડીના પહેરવેશમાં તે એક શાંત અને આદરણીય દેખાવ ધરાવતી હતી. તેના ચહેરા પર હળવું સ્મિત હતું, જે તેની સાદગી અને આંતરિક શાંતિને દર્શાવતું હતું.
તે રસ્તાની બાજુએ ચાલતી હતી ત્યારે અચાનક પાછળથી એક ઓટોરિક્ષાનો હોર્ન વાગ્યો. ઓટો ધીમેથી તેની નજીક આવી, અને ઓટોવાળાએ મોટા અવાજે પૂછ્યું, "માતાજી, ક્યાં જવું છે?" નીલમે એક નજર ઓટોવાળા તરફ નાખી. તે એક સામાન્ય ઓટોવાળો હતો, ચહેરા પર થોડી થાકેલી હસી અને રોજની દોડધામની નિશાનીઓ. નીલમે હળવું હસીને કહ્યું, "ના, ભાઈ, હું ચાલીને જઈશ." ઓટોવાળો થોડું મલકાયો અને આગળ નીકળી ગયો.
બીજો દિવસ: ફરી એક મુલાકાત
બીજા દિવસે સવારે નીલમ પોતાની દીકરી રાધાને સ્કૂલબસમાં બેસાડવા ગઈ. રાધા, નાની એવી પાંચ વર્ષની બાળકી, પોતાની નાની બેગ ખભે લટકાવીને ખુશીખુશી બસમાં ચઢી. નીલમે તેને હાથ હલાવીને વિદાય આપી અને ઘર તરફ પાછી ફરવા લાગી. આજે તેણે સલવાર-કુર્તી પહેરી હતી, જેમાં તે યુવાન અને ઉર્જાવાન દેખાતી હતી. રસ્તો શાંત હતો, અને સવારની ઠંડી હવા તેના ચહેરાને સ્પર્શી રહી હતી.
ફરીથી, એક ઓટોરિક્ષા તેની પાસે આવીને ધીમી પડી. ઓટોવાળાએ આ વખતે હળવા અવાજે પૂછ્યું, "બહેનજી, ચંદ્રનગર જવું છે?" નીલમે એક નજર ઓટોવાળા પર નાખી અને થોડું આશ્ચર્ય થયું. આ તો ગઈકાલનો જ ઓટોવાળો હતો! તેની આંખોમાં એક પરિચિત ચમક હતી, અને ચહેરા પર એ જ હળવું હાસ્ય. નીલમે નમ્રતાથી કહ્યું, "ના, ભાઈ, હું ઘરે જઈ રહી છું." ઓટોવાળો ફરી એકવાર આગળ નીકળી ગયો, પણ નીલમના મનમાં એક વિચાર આવ્યો – આ ઓટોવાળો રોજ તેને જુદા જુદા નામે કેમ બોલાવે છે?
ત્રીજો દિવસ: રહસ્યનો પર્દાફાશ
ત્રીજા દિવસે નીલમની રોજની દિનચર્યા થોડી અલગ હતી. આજે તેણે પોતાની નજીકની સખી, પ્રિયા,ના ઘરે જવાનું નક્કી કર્યું હતું. પ્રિયા સાથે નીલમની દોસ્તી ઘણી જૂની હતી, અને બંને ઘણીવાર એકબીજાને મળવા જતા. આજે નીલમે જીન્સ અને ટોપ પહેર્યું હતું, જેમાં તે એકદમ આધુનિક અને ખુશમિજાજ દેખાતી હતી. તે રસ્તાની બાજુએ ઊભી રહી અને ઓટોની રાહ જોવા લાગી.
થોડીવારમાં એક ઓટો તેની સામે આવીને ઊભો રહ્યો. ઓટોવાળાએ આ વખતે થોડી અલગ શૈલીમાં પૂછ્યું, "મેડમ, ક્યાં જવું છે?" નીલમે એક નજર નાખી અને તરત ઓળખી લીધું – આ તો એ જ ઓટોવાળો હતો! તેના ચહેરા પર એ જ પરિચિત સ્મિત હતું, અને આંખોમાં એક હળવી ચમક. નીલમે હસીને કહ્યું, "મધુબન કોલોની, સિવિલ લાઇન્સમાં. ચાલશો?"
ઓટોવાળો ખુશ થઈને બોલ્યો, "ચાલશું નહીં, મેડમ? આવો, બેસો!" નીલમ ઓટોમાં બેસી ગઈ. ઓટો શરૂ થયો, અને શહેરની ગલીઓમાંથી આગળ વધવા લાગ્યો. નીલમના મનમાં એક જિજ્ઞાસા જાગી. આ ઓટોવાળો દરેક વખતે તેને જુદા નામે કેમ બોલાવે છે? તેણે નક્કી કર્યું કે આજે તે આ રહસ્યનો પર્દાફાશ કરશે.
રસપ્રદ વાતચીત
ઓટો શાંતિથી ચાલી રહ્યો હતો. નીલમે થોડી હિંમત કરીને ઓટોવાળાને પૂછ્યું, "ભાઈ, એક વાત કહો. બે-ત્રણ દિવસ પહેલાં તમે મને 'માતાજી' કહીને બોલાવ્યા હતા. ગઈકાલે 'બહેનજી' અને આજે 'મેડમ'. આ બધું શું છે? દરેક વખતે અલગ નામ કેમ?"
ઓટોવાળો થોડો શરમાયો. તેના ચહેરા પર એક નિર્દોષ હાસ્ય ફરી વળ્યું. તેણે થોડું ખચકાતા કહ્યું, "જી, સાચું કહું, મેડમ? તમે ગમે તે વિચારો, પણ કોઈનો પહેરવેશ આપણી સોચ પર અસર કરે છે. બે-ત્રણ દિવસ પહેલાં તમે સાડીમાં હતા. મારી મા પણ હંમેશાં સાડી જ પહેરે છે. એટલે તમને જોઈને મનમાં આદરની લાગણી જાગી, અને મોઢેથી 'માતાજી' નીકળી ગયું."
નીલમ ધ્યાનથી સાંભળી રહી હતી. ઓટોવાળો આગળ બોલ્યો, "ગઈકાલે તમે સલવાર-કુર્તીમાં હતા. મારી બહેન પણ આવું જ પહેરે છે. એટલે તમને જોઈને મનમાં એક બહેન જેવો સ્નેહ જાગ્યો, અને હું 'બહેનજી' કહીને બોલાવી દીધું."
નીલમ હસવા લાગી. ઓટોવાળાએ થોડું મલકાતા આગળ કહ્યું, "અને આજે તમે જીન્સ-ટોપમાં છો. આવા પહેરવેશમાં મા કે બહેનની લાગણી તો જાગે નહીં, એટલે 'મેડમ' કહી દીધું. આ બધું મનમાંથી આવે છે, હું તો બસ એમ જ બોલી દઉં છું."
નીલમ ખડખડાટ હસી પડી. તેને ઓટોવાળાની નિર્દોષતા અને સરળતા ખૂબ ગમી. તેણે કહ્યું, "ભાઈ, તમારી આ વાત તો ખરેખર રસપ્રદ છે! એકદમ નવું દૃષ્ટિકોણ આપ્યો તમે."
ઓટોવાળો પણ હસ્યો. તે બોલ્યો, "મેડમ, આપણે બધા આમ જ હોઈએ છીએ. બહારનો પહેરવેશ જોઈને અંદરની લાગણીઓ જાગે છે. પણ હું જે પણ કહું, આદરથી જ કહું છું."
એક નાનકડી મુલાકાતનો અંત
ઓટો મધુબન કોલોની પહોંચી ગયો. નીલમે ભાડું ચૂકવ્યું અને ઓટોવાળાને હસીને કહ્યું, "ભાઈ, તમે ખરેખર રસપ્રદ માણસ છો. આજે તમારી વાતથી ઘણું નવું શીખ્યું." ઓટોવાળો શરમાઈ ગયો અને બોલ્યો, "આભાર, મેડમ. ફરી મળીશું!"
નીલમ પ્રિયાના ઘર તરફ ચાલવા લાગી. તેના મનમાં ઓટોવાળાની વાતો ગુંજી રહી હતી. તેને લાગ્યું કે જીવનમાં નાની નાની મુલાકાતો પણ કેટલું શીખવી જાય છે. એક સામાન્ય ઓટોવાળાએ, પોતાની સરળ ભાષામાં, માનવીય લાગણીઓ અને સમાજની નાની-નાની બાબતોનું એક નવું દૃષ્ટિકોણ આપી દીધું.
નીલમે મનમાં વિચાર્યું, "આ શહેરની ધમાલમાં, આવા નાના પ્રસંગો જ જીવનને રસપ્રદ અને અર્થપૂર્ણ બનાવે છે." તે ખુશીખુશી પ્રિયાના ઘરે પહોંચી, અને આ રસપ્રદ ઘટનાની વાત તેની સખીને કહેવા આતુર થઈ ગઈ.
यथा चित्तं तथा वाचः यथा वाचस्तथा क्रियाः।
चित्ते वाचि क्रिया यस्य स साधुः पुरुषोत्तमः॥
અર્થ: જેવું મન હોય, તેવી વાણી હોય છે, અને જેવી વાણી હોય, તેવાં કાર્યો હોય છે. જેનું મન, વાણી અને કાર્ય એકસમાન હોય, તે સાધુ અને શ્રેષ્ઠ પુરુષ ગણાય છે.
