જીવન પથ
-રાકેશ ઠક્કર
ભાગ-૨૯
એક ભાઈ પૂછે છે,‘માણસ જીવનમાં તૂટી કેમ જાય છે? ફરી ઊભા થવા શું કરવું જોઈએ?
માનવ જીવન એક સતત ચાલતી યાત્રા છે, જેમાં સુખ-દુઃખ, સફળતા-નિષ્ફળતા, અને આશા-નિરાશા જેવી અનેક ભાવનાઓનો અનુભવ થાય છે. ક્યારેક એવો સમય આવે છે જ્યારે વ્યક્તિને લાગે છે કે તે બધી રીતે હારી ગયો છે, તેનામાં કોઈ શક્તિ કે હિંમત બાકી નથી રહી, અને તે જીવનમાં "તૂટી ગયો" છે. આ સ્થિતિ માનસિક અને ભાવનાત્મક રીતે અત્યંત પીડાદાયક હોય છે. આ લેખમાં, આપણે એ સમજવાનો પ્રયાસ કરીશું કે માણસ જીવનમાં કેમ તૂટી જાય છે અને તેમાંથી ફરી ઊભા થવા માટે શું કરવું જોઈએ, તેને વિગતવાર ઉદાહરણો સાથે સમજાવીશું.
માણસના તૂટી જવાનું કોઈ એક ચોક્કસ કારણ નથી. તેના માટે અનેક પરિબળો જવાબદાર હોઈ શકે છે. આ પરિબળોને આપણે નીચેના મુદ્દાઓમાં વહેંચી શકીએ છીએ:
1. નિષ્ફળતા અને અપેક્ષાઓનું ભારણ:
સમાજમાં સફળતાને ખૂબ મહત્વ આપવામાં આવે છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ પોતાની કે સમાજની અપેક્ષાઓ પૂરી કરી શકતો નથી, ત્યારે તે નિરાશા અનુભવે છે. નોકરીમાં નિષ્ફળતા, પરીક્ષામાં ઓછા માર્ક્સ, કે ધંધામાં નુકસાન જેવી ઘટનાઓ વ્યક્તિને માનસિક રીતે ભાંગી નાખે છે. આત્મસન્માનને ઠેસ પહોંચે છે અને તે પોતાની જાતને નકામો સમજવા લાગે છે.
એક વિદ્યાર્થીએ IIT પ્રવેશ પરીક્ષા માટે સખત મહેનત કરી. તેના માતા-પિતા, શિક્ષકો અને મિત્રોને તેના પર ખૂબ જ વિશ્વાસ હતો. પરંતુ જ્યારે તે પરીક્ષામાં નિષ્ફળ ગયો, ત્યારે તે ખૂબ જ હતાશ થઈ ગયો. તેને લાગ્યું કે તેણે બધાની અપેક્ષાઓ તોડી છે અને તે જીવનમાં કંઈ કરી શકશે નહીં. આ નિષ્ફળતાનું ભારણ એટલું હતું કે તે તૂટી ગયો અને ભવિષ્ય માટે કોઈ આશા ન રહી.
2. સંબંધોમાં તૂટવું:
માનવીય સંબંધો આપણા જીવનનો આધાર છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિના જીવનમાંથી નજીકની વ્યક્તિ દૂર થઈ જાય, સંબંધોમાં વિશ્વાસઘાત થાય કે કોઈ પ્રિયજનનું અવસાન થાય, ત્યારે વ્યક્તિને ખૂબ દુઃખ થાય છે. આવા સમયે લાગણીઓ પર નિયંત્રણ રાખવું મુશ્કેલ બને છે અને વ્યક્તિ એકલતા અને ખાલીપો અનુભવે છે.
એક યુવકને તેની પ્રેમિકાએ છોડી દીધો. આ સંબંધ તેના માટે જીવનનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગ હતો. તેના છૂટા પડવાથી તે માનસિક રીતે એટલો ભાંગી પડ્યો કે તે ખાવા-પીવાનું ભૂલી ગયો, મિત્રોથી દૂર રહેવા લાગ્યો અને તેના કામ પર પણ ધ્યાન આપી શક્યો નહીં. તેને લાગ્યું કે તેના જીવનમાં બધું જ ખતમ થઈ ગયું છે.
3. આર્થિક સંકટ:
આર્થિક અસ્થિરતા વ્યક્તિના જીવનમાં તણાવ અને ચિંતા લાવે છે. દેવું, નોકરી ગુમાવવી, કે ધંધામાં મોટું નુકસાન થવાથી વ્યક્તિ હતાશામાં ગરકાવ થઈ જાય છે. જ્યારે આર્થિક સમસ્યાઓનો ઉકેલ નથી મળતો, ત્યારે તે જીવનમાં કોઈ આશા જોતો નથી.
એક વેપારીનો ધંધો કોરોના મહામારીના કારણે બંધ થઈ ગયો. તેને મોટું નુકસાન થયું અને દેવું વધી ગયું. તે પોતાના પરિવારની જરૂરિયાતો પણ પૂરી કરી શકતો નહોતો. આ આર્થિક સંકટે તેને એટલો તોડી નાખ્યો કે તે રાત્રે સૂઈ શકતો નહોતો અને તેનું આત્મસન્માન ખતમ થઈ ગયું હતું.
4. શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ:
ગંભીર બીમારીઓ કે માનસિક રોગો જેમ કે ડિપ્રેશન વ્યક્તિને અંદરથી નબળો પાડી દે છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ લાંબા સમયથી બીમારીથી પીડાઈ રહ્યો હોય અને તેને કોઈ સુધારો ન દેખાય, ત્યારે તે જીવન પ્રત્યેની આશા ગુમાવી દે છે.
એક મહિલાને લાંબા સમયથી ગંભીર બીમારી હતી, જેના કારણે તે પોતાની રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓ પણ કરી શકતી નહોતી. દવાઓની કોઈ અસર ન થતા તે નિરાશ થઈ ગઈ. તેને લાગ્યું કે તેનું જીવન હવે માત્ર પીડા જ છે અને તે કોઈ પણ પરિસ્થિતિમાં ખુશ રહી શકશે નહીં.
ફરી ઊભા થવા માટે શું કરવું જોઈએ?
જીવનમાં તૂટી ગયા પછી ફરી ઊભા થવું એ એક પડકારરૂપ પરંતુ શક્ય કાર્ય છે. તે માટે સકારાત્મક દૃષ્ટિકોણ અને સતત પ્રયાસની જરૂર પડે છે. અહીં કેટલીક પદ્ધતિઓ છે જે ફરી ઊભા થવામાં મદદ કરી શકે છે:
1. પરિસ્થિતિને સ્વીકારવી:
સૌથી પહેલું અને સૌથી મહત્વનું પગલું એ છે કે આપણે આપણી નિષ્ફળતા, દુઃખ કે નુકસાનને સ્વીકારી લઈએ. જ્યારે આપણે સ્વીકારીએ છીએ કે "હા, હું અત્યારે તૂટી ગયો છું," ત્યારે જ આપણે તેમાંથી બહાર નીકળવાનો રસ્તો શોધી શકીએ છીએ. દુઃખને દબાવવાને બદલે તેને અનુભવવું અને પછી તેને છોડી દેવું જરૂરી છે.
ઉપરના વિદ્યાર્થીના ઉદાહરણમાં, જો તે પોતાની નિષ્ફળતાને સ્વીકારે કે "મેં સખત મહેનત કરી છતાં હું સફળ ન થઈ શક્યો, અને આ એક સારો અનુભવ હતો," તો તે પોતાની જાતને માફ કરી શકે છે. સ્વીકારથી તેને આગળ વધવાની નવી શક્તિ મળશે
2. નાની શરૂઆત કરવી:
જ્યારે વ્યક્તિ તૂટી ગયો હોય, ત્યારે તેને મોટી સફળતાની આશા ન રાખવી જોઈએ. નાના-નાના લક્ષ્યો નક્કી કરવા અને તેને પૂરા કરવાનો પ્રયાસ કરવો. આ નાની સફળતાઓ આત્મવિશ્વાસ પાછો લાવવામાં મદદ કરશે.
જે યુવક તેની પ્રેમિકાથી છૂટો પડ્યો હતો, તે ફરીથી ઊભા થવા માટે નાની શરૂઆત કરી શકે છે. તે રોજ સવારે વહેલો ઊઠીને વૉક પર જવાનું શરૂ કરી શકે છે, કે ફરીથી પોતાના મિત્રો સાથે સમય પસાર કરવાનું શરૂ કરી શકે છે. આ નાની પ્રવૃત્તિઓ ધીમે ધીમે તેની માનસિક સ્થિતિમાં સુધારો લાવશે.
3. સહાય લેવી:
કોઈપણ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં એકલા રહેવું યોગ્ય નથી. પરિવાર, મિત્રો, કે કોઈ પ્રોફેશનલ કાઉન્સિલરની મદદ લેવી જોઈએ. પોતાના મનની વાત કોઈની સાથે શેર કરવાથી ભાર હળવો થાય છે અને નવા દૃષ્ટિકોણ મળે છે.
તે વેપારી જે આર્થિક સંકટથી પીડાઈ રહ્યો હતો, તે કોઈ આર્થિક સલાહકારની મદદ લઈ શકે છે કે પોતાના પરિવાર સાથે વાત કરી શકે છે. તેના મિત્રો પણ તેને નવો વ્યવસાય શરૂ કરવા માટે મદદ કરી શકે છે. કોઈની મદદ લેવામાં શરમ ન અનુભવવી જોઈએ.
4. સ્વ-સંભાળ (Self-Care) પર ધ્યાન આપવું:
શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખવું અત્યંત જરૂરી છે. પૂરતી ઊંઘ લેવી, પૌષ્ટિક આહાર લેવો અને નિયમિત કસરત કરવી. આનાથી શરીરમાં સકારાત્મક હોર્મોન્સનું ઉત્પાદન થાય છે, જે મગજને શાંત રાખવામાં મદદ કરે છે.
તે મહિલા જે બીમારીથી પીડાઈ રહી હતી, તે પોતાની દવાઓ નિયમિત લેવા ઉપરાંત યોગ, ધ્યાન અને શ્વાસની કસરતો કરી શકે છે. આનાથી તેના મનને શાંતિ મળશે અને તે જીવન પ્રત્યે સકારાત્મક દૃષ્ટિકોણ અપનાવી શકશે.
5. સકારાત્મક દૃષ્ટિકોણ અપનાવવો:
નકારાત્મક વિચારોને દૂર કરી સકારાત્મક વિચારો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું. આસપાસના લોકોની મદદથી અને પ્રેરણાદાયક પુસ્તકો વાંચીને કે ફિલ્મો જોઈને મનને સકારાત્મક બનાવી શકાય છે.
જે વિદ્યાર્થી નિષ્ફળ ગયો હતો, તે પોતાની નિષ્ફળતાને એક શીખ તરીકે લઈ શકે છે. તે વિચારી શકે કે "આ નિષ્ફળતાએ મને શીખવ્યું કે હું ક્યાં નબળો હતો અને હવે હું તે સુધારીને આગળ વધીશ." આનાથી તે ફરીથી પ્રયાસ કરવા માટે પ્રેરિત થશે.
આમ, માણસ જીવનમાં અનેક કારણોસર તૂટી શકે છે. નિષ્ફળતા, સંબંધોમાં તૂટવું, આર્થિક સંકટ કે બીમારી તેને અંદરથી ખોખલો કરી શકે છે. પરંતુ, તૂટી ગયા પછી ફરી ઊભા થવું એ જીવનનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. આ માટે પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર કરવો, નાની શરૂઆત કરવી, સહાય લેવી, સ્વ-સંભાળ પર ધ્યાન આપવું અને સકારાત્મક દૃષ્ટિકોણ અપનાવવો જરૂરી છે. યાદ રાખો, જીવનમાં ક્યારેક તૂટી જવું એ અંત નથી, પરંતુ એક નવી શરૂઆતનો અવસર છે. જે વ્યક્તિ તૂટીને ફરી ઊભો થાય છે, તે વધુ મજબૂત અને સમજદાર બને છે.
*
