જીવન પથ
-રાકેશ ઠક્કર
ભાગ-૪૩
‘હોડી કઈ દિશામાં જશે એ સઢ નક્કી કરે છે, પવન નહી.’
આ સુવિચાર આજના એવા જીવન માટે ખૂબ જ મહત્ત્વનો છે જ્યાં લોકો દરેક વસ્તુ માટે સંજોગો, ભાગ્ય કે બીજા લોકોને દોષ આપીને બેસી જાય છે. આજના ઝડપી અને અનિશ્ચિત યુગમાં આપણને સતત બદલાતા પવનોનો સામનો કરવો પડે છે. જેમ કે અચાનક નોકરી ગુમાવવી, બજારમાં મોટો ઉતાર-ચઢાવ આવવો કે કોઈ મહત્ત્વની યોજનામાં નિષ્ફળતા મળવી. આ બધા 'પવનો' છે. મોટાભાગના લોકો આ પવનોને જ પોતાના જીવનની દિશા માનવા લાગે છે અને કહે છે કે, "હું શું કરું, સંજોગો જ ખરાબ હતા!" આ જ માનસિકતા આપણી પ્રગતિને અટકાવી દે છે.
આપણે બધા જ 'સોશિયલ મીડિયાના પવન'થી બહુ પ્રભાવિત થઈએ છીએ. કોઈક કહે છે કે આ કોર્સ સારો છે તો આપણે તે તરફ વળી જઈએ છીએ. કોઈ કહે છે કે આ ક્ષેત્રમાં જ પૈસા છે તો આપણે તરત જ આપણો 'સઢ' તે દિશામાં ફેરવી દઈએ છીએ. આપણું ધ્યાન આપણા પોતાના ધ્યેય પર નહીં પણ બહારના અવાજો પર હોય છે. આ સુવિચાર આપણને યાદ કરાવે છે કે પવન (બાહ્ય સંજોગો) તો હંમેશાં ફૂંકાતો રહેશે. ક્યારેક અનુકૂળ તો ક્યારેક પ્રતિકૂળ. પણ હોડી ક્યાં જશે તે નક્કી કરવા માટે હોડીના માલિક (તમે) એ પોતાના સઢ (નિર્ણયશક્તિ, વલણ અને પ્રયત્ન) ને કઈ દિશામાં રાખવો છે તે મહત્ત્વનું છે. કહેવત છે કે, "કૂવાને તરસ લાગે તો તે કૂવા પાસે ન જાય," તેમ જ આપણે પણ સંજોગોના ભરોસે બેસી રહેવાને બદલે સક્રિય થવાની જરૂર છે.
વાસ્તવમાં પવન ક્યારેય તમારા નિયંત્રણમાં નથી હોતો પણ સઢ હંમેશાં તમારા હાથમાં છે. જો પવન વિરુદ્ધ દિશામાં પણ ફૂંકાતો હોય તો એક સારો નાવિક (હોડી ચલાવનાર) પવનની શક્તિનો ઉપયોગ કરીને 'ઝીગ-ઝેગ' રસ્તે પણ પોતાના લક્ષ્ય સુધી પહોંચી શકે છે. આનો અર્થ એ થયો કે મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં રડવાને બદલે આપણે એ વિચારવું જોઈએ કે 'આ સંજોગોનો ઉપયોગ હું મારા લક્ષ્ય સુધી પહોંચવા માટે કેવી રીતે કરી શકું?' આ જ સઢની શક્તિ છે. પવનની શક્તિ ભલે ગમે તેટલી હોય, જો તમારો સઢ વ્યવસ્થિત ન હોય તો હોડી ત્યાંની ત્યાં જ ગોળ ગોળ ફરતી રહેશે.
આજના યુવાનો માટે આ એક મોટો બોધપાઠ છે કે સફળ થવા માટે નસીબ કે અનુકૂળતાની રાહ જોવાને બદલે પોતાના 'સઢ'ને મજબૂત કરવો જરૂરી છે.
સમુદ્ર કિનારે આવેલા એક નાનકડા ગામમાં બે માછીમારો રહેતા હતા: મહેશ અને રમેશ. બંનેની પાસે એક સરખી નાની હોડી હતી. મહેશ હંમેશાં ફરિયાદ કરતો. જો પવન શાંત હોય તો તે કહેતો, "આજે પવન જ નથી, એટલે માછલીઓ પકડાશે નહીં." જો પવન ખૂબ ઝડપી હોય તો તે કહેતો, "પવન એટલો જોરદાર છે કે હોડી ચલાવવી અશક્ય છે." મહેશ માછલી પકડવાની પોતાની આવડતને બદલે હંમેશાં પવનની અનુકૂળતા પર આધાર રાખતો. તેનું માનવું હતું કે ‘ભાગ્ય સાથ આપશે તો જ કામ થશે.’
રમેશનું વલણ અલગ હતું. તે માનતો કે 'સંજોગો નહીં, સંકલ્પ જ જીતાડે છે'. જ્યારે પવન શાંત હોય ત્યારે તે હોડી હલેસાંથી ચલાવીને નજીકની શાંત જગ્યાએ જતો. જ્યાં માછલીઓ શાંત પાણીમાં રહેતી. જ્યારે પવન વિરુદ્ધ દિશામાં ફૂંકાતો ત્યારે તે પોતાના સઢને એવા ખૂણે ગોઠવતો કે પવનની શક્તિ તેની હોડીને સીધી દિશામાં ધકેલવાને બદલે ત્રાસી દિશામાં આગળ ધકેલે. જેથી તે 'ઝીગ-ઝેગ' કરીને પણ પોતાના લક્ષ્ય તરફ જતો રહે. રમેશ ક્યારેય પવનને દોષ આપતો નહોતો. તે હંમેશાં કહેતો કે, "પવનની દિશા બદલવી મારા હાથમાં નથી, પણ મારા સઢની દિશા બદલવી મારા હાથમાં છે."
એક વખત દરિયામાં ભારે તોફાન આવ્યું અને પવનની દિશા સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગઈ. મહેશ ગભરાઈ ગયો અને કિનારા પર પાછો ફરવા માટે પવનની દિશા બદલવાની રાહ જોવા લાગ્યો. તે દિવસે તે બિલકુલ માછલી પકડી શક્યો નહીં.
જ્યારે રમેશને ખબર પડી કે પવન વિરુદ્ધ દિશામાં છે ત્યારે તેણે પોતાના સઢના ખૂણાને એ રીતે ગોઠવ્યો કે તે પવનની મહત્તમ શક્તિનો ઉપયોગ કરીને કિનારાની નજીકની સલામત જગ્યા તરફ ઝડપથી પહોંચી ગયો, ભલે તે રસ્તો સીધો નહોતો. તેણે તે દિવસે પણ ઓછી પણ સારી માછલીઓ પકડી.
મહેશે ફરિયાદ કરી, "આવા ખરાબ પવનમાં તું કેવી રીતે માછલી પકડી શક્યો?"
રમેશે જવાબ આપ્યો, "આજે પવન ખરાબ નહોતો, મહેશ. આજે તારો 'સઢ' ખોટી દિશામાં હતો. હોડીની ગતિ પવનની તાકાતથી નહીં પણ સઢના યોગ્ય ગોઠવણથી નક્કી થાય છે."
આ પ્રસંગ સમજાવે છે કે જીવનમાં આવતા પડકારો (પવન) આપણને રોકી શકતા નથી. જ્યાં સુધી આપણે આપણો 'સઢ' (આત્મવિશ્વાસ, નિર્ણય અને વલણ) યોગ્ય દિશામાં ન રાખીએ. જો તમારો આત્મવિશ્વાસ મક્કમ હોય અને તમારું વલણ હકારાત્મક હોય તો પ્રતિકૂળ પવન પણ તમને સફળતા તરફ જ ધકેલી શકે છે. જીવનમાં યાદ રાખો, તમે કોઈની રાહ જોઈને બેસી રહો તેના કરતાં તમારી જાતે જ રસ્તો બનાવવાનું શરૂ કરો.
