ભાગ 1: મૌનની માંદગી
“સાંજ પડતી નથી, એ તો અંદરથી ઓગળી જાય છે.”
'અંજાણાં અંતરના કાંટા'
ઘરનું દરવાજું આજે પણ અધખુલ્લું હતું... પવનની એક નરમ ઠંડક તેના પર હળવી ટક્કર મારી રહી હતી. અંદર દીવાલો શ્વાસ લેતી હતી, જાણે તેઓ પણ ઘણા વર્ષોથી કોઇની રાહ જોઈ રહી હતી.
દક્ષા, દવાખાનાની ખાલી બોટલ જેવી થઇ ગઈ હતી – બહારથી આખી, પણ અંદરથી શૂન્ય.
તેણી રોજ સવારે નવ વાગે ઓરડા બહાર નીકળી હતી, પાંજરા જેવો અંધકાર તેના ચહેરા પર લટકતો રહ્યો હતો. ક્યારેય કોઈના માટે એ મસ્તક ઊંચું ન કરતી, કેવળ ઘડીયાળની ટીક ટીકની સામે જીવતી રહી હતી.
પુષ્ટિ – તેના જીવનનું એકમાત્ર જીવંત અક્ષર. તે પણ હવે દક્ષા માટે અજાણી ભાષા બની ગઈ હતી.
"મમ્મી… તમને કંઇ લાગતું નથી હવે?"
પુષ્ટિનો અવાજ ઓરડા ઉપરથી ધીમે ધીમે પડ્યો હતો. દક્ષા પલકભીનાં આંખોથી જોવા લાગી – ત્યાં દિવાલ ઉપર એક ઘડિયાળ લટકી રહી હતી. તેના કાચ ઉપર ધૂળ જેવી પસ્તાઈ છવાઈ ગઈ હતી.
"લાગતું તો ઘણું છે પુષ્ટિ… પણ હવે લાગણી પ્રગટ કરવી હિંમત ના રહી."
🖤 મૌનનો પારદર્શક પાંજરો:
દક્ષા પહેલાં કવિતાઓ લખતી. એના શબ્દો માણસોને રડાવી દેતા. લગ્ન પછી લખાણ બંધ થઈ ગયું.
પતિની અચાનક થયેલી મૃત્યુ પછી એ પોતે જ... એક લાંબી કવિતા બની ગઈ – જે કોઈને સમજી ન પડી.
ઘર કોઈ વૃક્ષ નથી જ્યાં પ્રેમની છાંયા હોય... એ તો એક પીળું પડતું પાંજરું છે જ્યાં બધાને પોતાનું દુઃખ ચુપચાપ જીવી જવું પડે છે.
"મમ્મી, આજે સ્કૂલમાં એ મહેમાન લેખિકા આવી હતી… અને બધાંએ કહ્યું કે હું પણ તમારી જેમ લખી શકું છું…"
દક્ષાએ એ વાક્ય સાંભળ્યું, પણ જવાબ ન આપ્યો. ધીમે ધીમે એ ઓરડા તરફ ચાલતી રહી… જ્યાં દર દરિયાની અંદર એને પોતાનો ઊંડો દુઃખ નો તમાસો જોવા મળતો.
🕯️ ભૂતકાળનો અંધારું:
દક્ષા જ્યારે ઉંમરમાં નાની હતી, ત્યારે પણ એવું નહોતું કે એ શબ્દોથી ડરી જાય.
પણ લગ્ન પછી દરેક બોલી ઉપર એક મૌન બાંધવામાં આવ્યું. પતિ ગૌરવ ખૂબ સારા માણસ હતા – પણ એમના પ્રેમની અભિવ્યક્તિમાં કાંઇક ખૂટી પડતી. એજ ખૂટણ એના આખા વ્યક્તિત્વમાં ઘૂસી ગઈ હતી.
અને હવે, જ્યારે પુષ્ટિ મોટી થઈ રહી હતી – એ જ વારસો તેની અંદર પણ ધીમે ધીમે વહેતો જણાતો.
🌧️ મૌન તૂટી જશે?
આજ રાત્રે ઘરમાં વીજળી ગુમ હતી. દિવાલ ઉપર પડતી પુષ્ટિની છાયાં જોઈ દક્ષાએ એનું હાથ પકડ્યું.
"તું મને માફ કરી દે પુષ્ટિ…"
"મમ્મી? શેના માટે?"
"શબ્દો માટે… જે મને કહેવા આવડતા નથી…"
"ઘર, જે મકાન નથી..."
દક્ષા દરરોજ સવારે ઊંઘ તૂટી જાય એની પહેલા જ મેસમાં જતાં પગલાં ઘરનાં ઓરડાઓમાંથી ફરી પાછાં આવતાં હોય. એના પગલાં ધીમાં હોય છે, પરંતુ અંદરથી અવાજ કરનારાં – જાણે દરેક પગરવ પોતાને જ પૂછે, "હજી કેટલાં વર્ષો જીવવાનાં છે?"
દિક્ષાએ તપતી તબીયત અને ઠંડી લાગણી વચ્ચે એક એવી જગ્યા બનાવી છે, જ્યાં પ્રેમ અને આક્ષેપ વચ્ચે કોઈ સીધી રેખા નથી. દિવસભર અંદરના મૌનને સંભાળતી એ, રાત્રે દીકરીના સૂતાં ચહેરે ચાંદની શોધે છે.
દક્ષા માટે "ઘર" એક કૌંસ જેવું છે – ખુલતું નથી પણ બંધ રહેવું પણ દુઃખદાયી લાગે છે.
"પુષ્ટિની પેનની ટિપ…"
પુષ્ટિ આજકાલ લખવા લાગી છે.
એના માટે લેખન એ અભિવ્યક્તિ છે, પણ દક્ષા માટે લેખન એક ઐતિહાસિક ભૂલ છે – જે પ્રેમ માટે શરૂ કર્યું હતું અને અંતે મૌન બની ગયું.
"મમ્મી, તમારું જૂનું નોટબુક મળે તો મને આપશો?"
દક્ષાની આંખોમાં કંઈક તૂટી ગયું. એ નોટબુક એટલે એના મૃત્યુ પામેલા સપનાની સ્મશાનયાત્રા.
પણ એ પુષ્ટિના હાથમાં હશે તો કદાચ એ સપનાને કોઈ જન્મદિવસ મળી શકે…
"અંદરનાં મકાનમાં તૂટેલા દરવાજા"
પુષ્ટિએ એક દિવસ દીવાલ પરથી છૂટેલી ઘડિયાળ તોડી નાખી.
"સમય આ ઘર માટે હવે મહત્વનો નથી."
દક્ષા એ વાક્ય સાંભળી. એ દરવાજું બંધ કરવાને બદલે ખુલી ગઈ. પ્રથમ વખત એમ લાગ્યું કે પુષ્ટિ પણ અંદરથી રડી રહી છે.
"તું તારી માફક જીવ. મારી ભૂલોને વારસો ન બનાવ."
દક્ષાએ પુષ્ટિને કાંઠે રાખીને કહ્યું.
"ભૂતકાળની પાંજરાઈ"
ગૌરવ – દક્ષાનો પતિ – શબ્દવિહિન પ્રેમ કરતો હતો. એને લાગતું કે નારી માટે ‘હોભવુ’ જ પ્રેમ છે. પણ દક્ષાને એ પ્રેમ દેખાવાનો હતો, સાંભળવાનો હતો, અનુભવવાનો હતો – જે કદી મળ્યો નહિ.
એક રાત્રે દક્ષાએ લખ્યું હતું:
> "હું તને જીવી શકી, પણ તું મને જીવી ન શક્યો..."
તે નોટબુક દસ વર્ષથી બંધ છે – આજે ફરી ખુલવાની છે?
"શબ્દોની વ્હારે ફરીથી..."
પુષ્ટિએ દક્ષાની જૂની કવિતાઓ વાંચી.
પહેલી વાર એણે પોતાની મા માટે લખ્યું:
> "તું મારી મા હતી કે એક ભૂલ ?
ના...
તું મારી વારસત હતી –
દુઃખની પણ, શક્તિની પણ."
દક્ષા હમણાં ફફડી ઉઠી.
મૌન તૂટી ગયું. નમ પાંપણોએ એ પુષ્ટિના કપાળને ચુંબન કર્યું – વર્ષો પછી પ્રેમ ને શબ્દ મળ્યા.
“મોઢા પાછળ છૂપાયેલું યથાર્થ”
દક્ષાએ પોતાનું જૂનું નોટબુક પુષ્ટિને આપી દીધું. એની અંદર આજ સુધી કોઈએ જોયું નહિ હોય એવો અંધારું ભરાયેલો હતો.
"મમ્મી… આ તો તમે કવિતાની ભાખામાં આપને વાળીને લખ્યું છે… તમારા દુઃખમાં હું મારી જાત શોધું છું."
એ એક એવો સંવાદ હતો, જે કોઈ પણ દિકરી પોતાની માને lifetime gift તરીકે આપે…
"સમયની સળગતી સાહેત"
દક્ષાનું ભૂતકાળ જાણે ધૂંધાળું હોવા છતાં હવે જુસ્સાથી ઝળકી ઊઠ્યું.
> એક વખત હું એના દિલની મધ્યમાં હતી.
હવે એની યાદની સસ્તી દરાર છું.
પુષ્ટિ દિન પ્રતિદિન એ જૂના લખાણમાંથી પોતાની કસક શોધી રહી હતી.
એ પોતાનું blog શરૂ કરે છે – 'મૌનના અધૂરા પાનાં'.
જે લખાણમાં દક્ષાની આત્માને દુનિયા સાંભળી રહી હતી – ન જાણતાં કે લેખિકા દિક્ષા નથી, તેની પુત્રી છે.
"સમાજની સંઘર્ષશીલ છાંયાઓ"
પુષ્ટિએ એક લેખ લખ્યો: "મારાં મમ્મી એક જીવંત સામાજિક ભૂલ છે"
એ લેખ viral થયો.
દક્ષા ઘમઘમાટ વચ્ચે મૌનમાં તૂટી પડી…
"તું મને મારી સામે ઊભી રાખી નાખી… હું હવે તારી પાછળ છુપાઈ શકતી નથી."
પણ પુષ્ટિએ કહ્યુ:
"હું તમારું સત્ય વહન કરી રહી છું… તમે જે લખી ન શકી, હું એ જીવી રહી છું."
"ગૌરવના પત્રો અને રહસ્ય"
એક દિવસ દક્ષાને એક જૂનો ટ્રંક મળ્યો – જેમાં ગૌરવના જૂના પત્રો હતા…
ગૌરવ એક વાર દિલથી લખવા ઇચ્છતો હતો – પણ એની પત્રો ક્યારેય મોકલ્યા જ નહોતા.
> "દક્ષા, હું તને પ્રેમ કરું છું પણ વ્યક્ત કરવાનું કદી શીખી ન શક્યો.
હું લાગણીઓને કવરો પર મૂકતો રહ્યો, પણ એ તું ભાંગતી રહી…"
દક્ષા બાથરૂમના કાચમાં જોઈ – અને એક મૌન હાસ્યથી પોતાની આંખોને પોહચી નાખી.
"શબ્દોનો પુનર્જન્મ"
દક્ષાએ લખવાનું ફરીથી શરૂ કર્યું.
પહેલી વાર પોતાની જાત માટે. બીજું કોઈ approvals માટે નહિ.
પુષ્ટિ એની પ્રથમ કાવ્યપંક્તિ વાંચીને રડી પડી…
> "મારું દુઃખ ક્યારેય દીવાલો ઉપર ટાંગેલું નહોતું…
એ તો મારી દીકરીની આંખોમાં ચમકતું હતું."
"માતા-દિકરીની વિસ્મૃતિમાંથી વિદાય"
પુષ્ટિએ દક્ષાને એક literary fest માટે મંચ પર બોલાવ્યું.
દક્ષા મંચ પર ઊભી થઈ અને કહ્યું:
"હું એક એવી સ્ત્રી છું, જેના લખાણનો અવાજ તેની દીકરીએ આપ્યો છે…"
હોલમાં એક અવકાશ થઈ ગયો.
એક મૌન ભેટ – જે વર્ષો પછી તૂટ્યું.
"અંધારું હજી છે… પણ તું છે હવે"
દક્ષા ઘરમાં ફરીથી દિપક ઉજવવા લાગી.
પુષ્ટિ હવે લેખિકા બની.
માતાના મૌનને ભાષા આપીને એ પોતે શક્તિ બની ગઈ.
અને દક્ષા – પોતે હવે પૃષ્ઠોમાં જીવતી રહી…
"અંતી મૌન – નવી શરૂઆત"
દક્ષા હવે રોજ એક પંક્તિ લખે છે.
ઘરની દિવાલ પર, પુષ્ટિના પેઠે…
> "અંધારું હતું… પણ તું પણ નહોતું.
હવે અંધારું તો છે… પણ તું તો છે ને…"
