એક ઐતિહાસિક વિહંગાવલોકન
મેર સમાજ એ ગુજરાતના ગૌરવવંતા ક્ષત્રિય રાજપૂત સમાજનો એક અભિન્ન અંગ છે. ઇતિહાસના પાનાંઓ ઉથલાવીએ તો જાણવા મળે છે કે રાજશાહીના સમયમાં મેર સમાજના લોકો 84 ગામોના દરબારો તરીકે ઓળખાતા હતા. તેમને મેર દરબાર અને મેર સામંત તરીકેનું સન્માનજનક પદ પ્રાપ્ત હતું. આ પદવી માત્ર કોઈ જ્ઞાતિસૂચક નહોતી, પરંતુ તે ગરાસદારને મળતું એક વિશેષ સન્માન હતું, જે દર્શાવતું હતું કે તેઓ કરમુક્ત જમીન ધરાવતા હતા ('દર-બાર' એટલે જેના પર કર ન લાગે).
વિવિધ મેર પરજો, જેમ કે કેશવાલા મેર (24 ગામ), રાજશાખા જેઠવા મેર (12 ગામ), ઓડેદરા મેર (12 ગામ), અને સિસોદીયા મેર (12 ગામ), કુલ 60 ગામોના ગરાસદાર હતા. આ ચાર પરજના મેરોએ વિશાળ ભૂમિભાગ પર પોતાનું આધિપત્ય જાળવી રાખ્યું હતું, જે તેમની રાજકીય અને સામાજિક પ્રતિષ્ઠાનો પુરાવો છે.
ઈ.સ. 1856માં અંગ્રેજો દ્વારા કાઠિયાવાડમાં છ ગરાસદાર કોમોની યાદી બહાર પાડવામાં આવી હતી. આ યાદીમાં (1) ગરાસિયા રાજપૂત, (2) ગરાસિયા કાઠી, (3) ગરાસિયા મેર, (4) ગરાસિયા હાટી, (5) ગરાસિયા ખસિયા, અને (6) ગરાસિયા મહિયાનો સમાવેશ થતો હતો. આ તમામ કોમો રાજપૂત મૂળની હતી, જેઓ પોતપોતાના કુળની ઓળખ ધરાવતી હતી અને ગામોના ગરાસ, જાગીરો, અને દરબાર જેવી ઉચ્ચ પદવીઓ ધરાવતી હતી. આ યાદીમાં મેર સમાજનો સમાવેશ દર્શાવે છે કે તેઓ તે સમયે પણ એક પ્રભાવશાળી અને ગરાસદાર કોમ તરીકે સ્વીકૃત હતા.
ભારતની આઝાદી, એટલે કે ઈ.સ. 1947 સુધી, મેર સમાજે પોતાની દરબારી ઓળખ જાળવી રાખી હતી. તેઓ પોરબંદરના 24 ગામોના ગરાસિયા (દરબાર) રહ્યા હતા. આ ઉપરાંત, જામનગર હેઠળના બે ગામો - જામ દાદર અને જામ ગુંડા, તેમજ ગોંડલ હેઠળનું એક ગામ - રાજપરા, પણ મેર દરબારોના તાબા હેઠળ હતા. આ તથ્યો સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે મેર સમાજ માત્ર ભૂતકાળમાં જ નહીં, પરંતુ તાજેતરના ઇતિહાસ સુધી પણ એક શાસક અને જાગીરદાર સમુદાય તરીકે પોતાનું સ્થાન ધરાવતો હતો.
'મહેર' શબ્દનો ઉદ્ભવ પણ મેર સમાજના ઉમદા ગુણો સાથે સંકળાયેલો છે. બારોટજી દ્વારા આ પદવી મેરોને તેમની દયા અને કરુણાને કારણે આપવામાં આવી હતી. મેર દરબારો તેમના દુશ્મનો પ્રત્યે પણ દયાભાવ રાખીને તેમને જીવનદાન આપતા હતા, જે તેમની ક્ષત્રિયતાનો એક મહત્વપૂર્ણ ગુણ હતો.
આ ઐતિહાસિક માહિતી, જે માલદેવબાપુના પુસ્તકમાંથી લેવામાં આવી છે, તે પ્રત્યેક મેર ક્ષત્રિય સમાજના દીકરા-દીકરી સુધી પહોંચવી અત્યંત આવશ્યક છે. આનાથી જેઓ પોતાના ભવ્ય ભૂતકાળને વિસરી ચૂક્યા છે તેમને ફરીથી યાદ અપાવી શકાય અને સમાજમાં જાગૃતિ લાવી શકાય. મેર સમાજ એ માત્ર માલધારી સમાજ નથી, પરંતુ તે ગૌરવવંતા મેર દરબારો, જાગીરદારો અને ક્ષત્રિય રાજપૂતોનો સમાજ છે. આ સત્યને સ્મૃતિપટ પર તાજું કરવું એ આપણા સૌની નૈતિક ફરજ છે.
મેર સમાજ મૂળભૂત રીતે ક્ષત્રિય રાજપૂત છે. રાજકાળમાં તેઓ 84 ગામોના દરબારો અને સામંતો તરીકે ઓળખાતા. કેશવાલા, જેઠવા, ઓડેદરા, અને સિસોદીયા મેર જેવી પરજો 60 ગામોના ગરાસદાર હતી. 1856માં અંગ્રેજોએ તેમને 'ગરાસિયા મેર' તરીકે રાજપૂત ગરાસદારોની યાદીમાં સામેલ કર્યા. 1947 સુધી પોરબંદરના 24 ગામો સહિત અનેક ગામોના તેઓ દરબાર રહ્યા. 'મહેર' પદવી તેમની દયા અને શૌર્યની નિશાની છે. આપણે જાગીરદાર અને ક્ષત્રિય રાજપૂતો છીએ, માલધારી નહીં. મેર સમાજ મૂળભૂત રીતે ક્ષત્રિય રાજપૂત છે. રાજકાળમાં તેઓ 84 ગામોના દરબારો અને સામંતો તરીકે ઓળખાતા. કેશવાલા, જેઠવા, ઓડેદરા, અને સિસોદીયા મેર જેવી પરજો 60 ગામોના ગરાસદાર હતી. 1856માં અંગ્રેજોએ તેમને 'ગરાસિયા મેર' તરીકે રાજપૂત ગરાસદારોની યાદીમાં સામેલ કર્યા. 1947 સુધી પોરબંદરના 24 ગામો સહિત અનેક ગામોના તેઓ દરબાર રહ્યા. 'મહેર' પદવી તેમની દયા અને શૌર્યની નિશાની છે. આપણે જાગીરદાર અને ક્ષત્રિય રાજપૂતો છીએ, માલધારી નહીં.
