દુનિયાની પ્રગતિ હંમેશા એવા લોકોને કારણે થઈ છે જેઓએ એક જ રસ્તે બંધાઈ રહેવાને બદલે અનેક રસ્તાઓ અજમાવ્યા છે. આવા લોકો બહુપ્રતિભાશાળી લોકો કહેવાય છે — જેઓમાં એક નહીં, પરંતુ અનેક કળાઓ, કુશળતાઓ અને ઉત્સાહ સમાયેલા હોય છે. તેઓ ચિત્રકાર પણ હોય છે, લેખક પણ, ઉદ્યોગસાહસિક પણ હોય છે, અને ક્યારેક સંગીતકાર કે વૈજ્ઞાનિક પણ. તેમનું જીવન સાબિત કરે છે કે માનવ ક્ષમતા ક્યારેય માત્ર એક જ ભૂમિકામાં સીમિત રહી શકતી નથી. આવા લોકોના પગલાં સમાજમાં પ્રેરણા છોડે છે અને નવી દિશાઓ ખોલે છે.
ઇતિહાસ આવા નામોથી ભરેલો છે. લિયોનાર્ડો દ વિન્ચી માત્ર મોનાલિસાના ચિત્રકાર જ નહોતાં, પરંતુ શોધક, વૈજ્ઞાનિક અને તત્ત્વચિંતક પણ હતાં. રવિન્દ્રનાથ ટાગોર કવિ, સંગીતકાર, ચિત્રકાર અને નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા વિચારીસણ હતાં. આજના યુગમાં પણ આપણે એ જ ભાવના એલોન મસ્ક જેવા લોકોમાં જોઈએ છીએ, જે ટેકનોલોજી, બિઝનેસ અને કલ્પનાશક્તિ સાથે આગળ વધે છે, અથવા પ્રિયંકા ચોપરા જોનસ જેવી વ્યક્તિમાં જોઈએ છીએ, જે અભિનય, પ્રોડક્શન, ગાયન અને માનવતાવાદી કાર્ય વચ્ચે સંતુલન સાધે છે. જેમ અમેરિકન લેખક રોબર્ટ એ. હાઈનલિન કહે છે: “Specialization is for insects.” — એટલે કે માત્ર એક જ ક્ષેત્રમાં બંધાઈ રહેવું માનવ સ્વભાવ નથી.
ભારતના ઇતિહાસ અને આધ્યાત્મિક પરંપરામાં બહુપ્રતિભાશાળી વ્યક્તિત્વના અનેક ઉદાહરણો જોવા મળે છે. એમાં સર્વોત્તમ છે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ. કાન્હા માત્ર ભગવત ગીતા ઉપદેશક જ નહોતા, પરંતુ તેઓ એક અસાધારણ યોદ્ધા, રાજનીતિજ્ઞ, સંગીતકાર, વંશીવાદક અને પ્રેમના દૂત પણ હતાં. તેમના જીવનમાં વિવિધ ભૂમિકાઓ એકસાથે ઝળહળી ઊઠે છે. એક તરફ તેમણે મહાભારતમાં અર્જુનને ધર્મયુદ્ધ માટે માર્ગદર્શન આપ્યું, તો બીજી તરફ ગોપીઓ સાથે રમણિય રાસલિલા દ્વારા સંગીત અને કળાનું સૌંદર્ય વ્યક્ત કર્યું. તેઓ બતાવે છે કે પોતાની વિવિધ કુશળતાઓને સંતુલિત રીતે જીવનમાં ઉતારવાથી એક વ્યક્તિના જીવનનો અર્થ અને પ્રભાવ અત્યંત ગહન બની શકે છે.
શ્રીકૃષ્ણનું જીવન એ સાબિત કરે છે કે બહુપ્રતિભાશાળી થવું માત્ર માનવીય ગુણ નથી, તે તો દિવ્યતા સુધીનો માર્ગ છે. જ્યારે એક જ વ્યક્તિ જ્ઞાન, કળા, શૌર્ય અને પ્રેમનું સંગમ બને છે, ત્યારે દુનિયાને માત્ર માર્ગદર્શન જ નહીં, પરંતુ પ્રેરણા પણ મળે છે. તેઓ કહેતા: “જે મનુષ્ય પોતાના સ્વધર્મને અનેક રૂપે જીવશે, તે જ સાચી મુક્તિ અનુભવે છે.” આ પાઠ આજે દરેક નવયુગના વ્યક્તિ માટે પ્રેરણાદાયક છે, જે પોતાની અનેક રસિકતાઓને વિકસાવવા માંગે છે.
બહુપ્રતિભાશાળી લોકોનું મહત્વ અદ્ભુત છે. તેમની સર્જનશક્તિ ઘણીવાર વિવિધ ક્ષેત્રોને જોડીને નવો વિચાર, નવો પ્રોજેક્ટ અને નવી શોધ જન્માવે છે. સ્ટીવ જોબ્સ કહેતા: “Creativity is just connecting things.” — એટલે સર્જનશક્તિ એ માત્ર જોડાણ કરવાની કળા છે. એ જ વિચારધારા પરથી તેમણે ડિઝાઇન અને ટેકનોલોજીને જોડીને iPhone જેવા ક્રાંતિકારી ઉપકરણો તૈયાર કર્યા. કોરોના કાળ દરમિયાન, ઘણા લોકો જેમ શેફ્સે ઑનલાઇન કુકિંગ ક્લાસ શરૂ કર્યા, કેટલાક લેખકો ડિજિટલ ક્રિએટર્સ બન્યા, અને શિક્ષકો YouTube દ્વારા શિક્ષણ પહોંચાડતા બની ગયા. આ બધું બતાવે છે કે બહુપ્રતિભાશાળી લોકો માટે વિશ્વમાં અનંત તક છે.
તેમ છતાં આ માર્ગ હંમેશા સરળ નથી. ઘણી વાર બહુપ્રતિભાશાળી લોકો ફોકસના સંઘર્ષનો સામનો કરે છે. અનેક રસ હોવાને કારણે એક કામ પૂરૂં કર્યા વગર બીજું શરૂ કરવાની આદત તેમને મુશ્કેલીમાં મૂકે છે. સમાજ ઘણી વાર તેમને “Jack of all trades, master of none” કહીને અવગણે છે. પરંતુ લોકો ભૂલી જાય છે કે આ કહેવતનો સાચો અર્થ છે: “Jack of all trades, master of none, but oftentimes better than master of one.” એટલે કે, ઘણી બાબતોમાં નિષ્ણાત થવું, એક બાબતમાં નિષ્ણાત થવાને કરતા ઘણીવાર વધારે લાભદાયક છે.
માનસિક અને લાગણીસભર રીતે બહુપ્રતિભાશાળી લોકો અનોખા હોય છે. તેમની અંદર અખૂટ ઉત્સુકતા અને સતત શીખવાની તરસ હોય છે. નવા વિચારો, નવી કુશળતાઓ, અને નવા અનુભવોની શોધ તેમના જીવનને જીવંત રાખે છે. ક્યારેક આ જિજ્ઞાસા થાક અને શંકા લાવે છે, પરંતુ શીખવાની આ તરસ તેમને વધુ ઊંચા સપનાની તરફ ધકેલતી રહે છે. કવયિત્રી, ગાયિકા અને કાર્યકર માયા એન્જેલો કહેતી: “You can’t use up creativity. The more you use, the more you have.”
આજના યુગમાં, ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ્સ, સોશિયલ મીડિયા અને આંતરરાષ્ટ્રીય સંસાધનો બહુપ્રતિભાશાળી લોકો માટે અવકાશ વધાર્યા છે. વીર દાસ એક તરફ સ્ટૅન્ડ-અપ કોમેડિયન છે, તો બીજી તરફ ફિલ્મ અભિનેતા અને આંતરરાષ્ટ્રીય પરફોર્મર પણ. એ.આર. રહેમાન સંગીતકાર પણ છે, પ્રોડ્યૂસર પણ અને ગાયક પણ — અને દરેક ભૂમિકા તેમને વધુ સમૃદ્ધ બનાવે છે. આજે સામાન્ય લોકો પણ ફોટોગ્રાફી, કુકિંગ કે ટીચિંગ જેવી પ્રતિભાઓને ઑનલાઇન વ્યવસાયમાં ફેરવી રહ્યા છે. નોકરીદાતાઓ હવે એવા લોકોને વધારે મૂલ્ય આપે છે, જેઓ એક સાથે અનેક કુશળતાઓ લાવે છે.
અંતમાં, બહુપ્રતિભાશાળી હોવું કોઈ શ્રાપ નથી, તે એક અદ્દભુત આશીર્વાદ છે. તે એક જ જીવનમાં અનેક જીવન જીવવાની તક આપે છે. સમાજે તેમને “એક પસંદ કરો” કહેવાને બદલે તેમની વિવિધતા ઉજવવી જોઈએ. પ્રગતિ ત્યારે જ થાય છે જ્યારે કલ્પના હકીકત સાથે મળે છે, કલા વિજ્ઞાન સાથે જોડાય છે અને સપના હિંમત સાથે આગળ વધે છે.
બહુપ્રતિભાશાળી લોકોની દુનિયા એ કલ્પનાઓ, કુશળતાઓ અને હિંમતના અસાધારણ સંગમમાં જીવંત છે. અને એક સુંદર કહેવત યાદ અપાવે છે: “Don’t be afraid of being different. Be afraid of being the same as everyone else.”
