दुपारी तीनचा सुमार. गावाच्या शेवटी असलेल्या जुन्या वाड्यात दोन भावांची, राजू आणि भास्करची गडबड चालली होती. दोघेही एकत्र मिळून नव्याने उभारलेल्या दुग्ध व्यवसायात गुंतले होते. शेतात काम करून, गुरांची निगा राखून आणि दूध संकलन केंद्र चालवून त्यांनी गावात आपली एक वेगळी ओळख निर्माण केली होती.
राजू वडीलधाऱ्यांसारखा गंभीर आणि विचारपूर्वक बोलणारा होता, तर भास्कर थोडा बोलका, उत्साही आणि प्रसंगी भावनांना लगेच वाहून नेणारा. पण तरीही त्यांची जोडी म्हणजे गावातल्या इतरांना आदर्श वाटावी अशी होती. ‘‘हे बघा, राजू-भास्कर सारखं एकत्र चालणं शिकावं...’’ असं अनेकदा म्हटलं जाई.
पण प्रत्येक उजेडाभोवती सावली असतेच. त्यांच्या प्रगतीकडे गावातील काही लोकांचे डोळे खुपत होते. एके दिवशी गावातील एक धंदेवाईक, सुरेश, जो स्वतःचाच व्यवसाय डबघाईला आल्यामुळे राजू-भास्करचा यश पाहून जळत होता, त्याने भास्करला हळूहळू जाळ्यात ओढायला सुरुवात केली.
"भास्कर, एक विचारतो... तुझ्या कमाईचं खरं रूप तुला माहीत आहे का?" सुरेशने विचारलं.
"काय म्हणताय? आम्ही दोघं सगळं एकत्रच करतो..."
"म्हणजे? पण दूध विक्रीचं खातं फक्त राजूकडेच असतं ना? तुला वाटतं तितकी वाटणी खरंच मिळते का?"
भास्कर हसला, "राजू असं करेल का कधी? तो माझा मोठा भाऊ आहे."
सुरेशने खांदे उडवत म्हटलं, "बरं रे, मी काही बोललो नाही. पण डोळे उघडे ठेव. कधी कधी आपल्यालाच फसवणारे आपल्या अगदी जवळचे असतात..."
त्या दिवसानंतर भास्करच्या मनात एक बी रोवली गेली होती. शंका. आणि हळूहळू ती वाढत गेली. जेव्हा राजू फोनवर एखाद्याशी बोलत असे, तेव्हा भास्करला वाटू लागलं की काहीतरी लपवले जात आहे. जेव्हा एखादा हिशेब नीट सांगितला गेला नाही, तेव्हा त्याला संशय येई.
राजूला हे लक्षात यायला वेळ लागला. भास्कर आधी शांत होता, पण आता त्याचे स्वर बदलू लागले होते.
"तुच सगळं बघतोस, मी काय कामाचा नाही?"
"तुला वाटणी देताना तुला विचारतो का कोणी?"
"सगळं तूच करत असशील, मग व्यवसाय तुझाच, मी फक्त कामाला आहे का?"
राजूने काही वेळा समजावण्याचा प्रयत्न केला. ‘‘भास्कर, आपलं सगळं शेअर्समध्ये आहे. तुला हवं असेल तर आपण हिशेब पुन्हा बघू...’’ पण भास्करच्या डोळ्यांत आता विश्वासाऐवजी संशय होता.
सुरेश दरम्यान अधूनमधून भेटून त्याच्या मनात विष पेरत राहिला. ‘‘राजूने गावातल्या मोठ्या व्यापाऱ्याशी गुपचूप करार केला आहे, तुझ्या नावावर काही नाही ठेवणार...’’ अशी वाक्यं त्याचं मन अजून विचलित करत होती.
एक दिवस, भास्करने थेट विचारलं, ‘‘तू मला फसवत नाहीस ना? सगळं काही आपल्या नावावर आहे ना?’’
राजू स्तब्ध झाला. त्याला दुखः वाटलं, पण त्याने शांतपणे कागदपत्रं काढून दाखवली.
‘‘हे बघ, सगळं आपल्याच नावावर आहे. पण तुझा विश्वास गेला असेल तर... मी तुला नको असतो.’’
त्या रात्री वाद इतका विकोपाला गेला की दोघांनी व्यवसाय वेगळा करायचा निर्णय घेतला. वाडा जे दोन पायांवर उभा होता, तोच आता कोसळायला लागला. राजूने नवा प्लॅन तयार केला, तर भास्करने दुसऱ्या गावात दूध संकलन केंद्र उभारलं. गावात कानोकानी बातमी पसरली – "ते दोघं वेगळे झालेत...!"
सुरेशसारख्या लोकांनी समाधानाची ढेकर दिली. त्यांचा हेतू सफल झाला होता.
महिने लोटले. व्यवसाय वेगळा झाल्यावर दोघांची वाढ थांबली. ग्राहक गमावले, खर्च वाढले आणि आतून दोघंही एकटं पडले. गावकऱ्यांना पूर्वी वाटणारी प्रेरणा आता केवळ आठवणीत राहिली.
एक दिवस, गावातल्या वयोवृद्ध बबन काकांनी राजूला थांबवून विचारलं,
‘‘तू आणि भास्कर वेगळे झालात, पण समाधान मिळालं का? की शांतता हरवली?’’
राजूने काहीच उत्तर दिलं नाही. त्या रात्री त्याने जुन्या कागदपत्रांची फाइल उघडली. सर्व काही पारदर्शकपणे दाखवणारी कागदं पाहून त्याच्या डोळ्यांत पाणी आलं. ‘‘भास्करने इतका अविश्वास का केला असेल?’’ त्याला स्वतःलाच प्रश्न पडला.
दुसऱ्या दिवशी भास्करला एक चिठ्ठी मिळाली.
"आपण जे एकत्र केलं, ते सोबत असल्यानेच शक्य झालं. एकट्यानं खूप केलं, पण मनातला भाऊ हरवलाय. ये, पुन्हा सुरुवात करूया, विश्वासाने." – तुझा राजू.
भास्कर खूप वेळ तो कागद हातात धरून बसला. त्या काळात त्याच्याही मनात अपराधभावना खोलवर घर करून बसली होती.
एका दुपारी, गावातल्या जुन्या वाड्यातून हळूहळू हसण्याचे आवाज ऐकू येऊ लागले. राजू आणि भास्कर पुन्हा एकत्र आले होते. व्यवसायाने नाही, पण विश्वासाने. आणि कधी नव्हे ते, त्यांनी आता नोंद ठेवण्याचं काम एका विश्वासू नोकरावर सोपवलं होतं – जेणेकरून मनातल्या शंका पुन्हा उगम पावणार नाहीत.
गावाने पुन्हा त्यांना एका सुरात बोलताना पाहिलं आणि लोकांनाही समजलं – नातं हे विश्वासावर उभं असतं; जेव्हा तेच तडे जातात, तेव्हा भिंती कोसळतात. पण वेळेत दुरुस्ती केली, तर नातं परत उभं राहू शकतं.
अन् आज राजू-भास्कर पुन्हा जुन्या वाड्यात, नव्या आशेने, एकत्र काम करतायत – पण यावेळी मनात फक्त एकच ठाम गोष्ट आहे – कधीही फुटू नये एवढं हलकं नातं नको!
