"पावसाचा नाच"
---
खरं सांगायचं तर गेल्या तीन वर्षांपासून तिथं पाऊस कमीच पडतोय. कोरडं आभाळ, उघडं माळरान, आणि धरतीवर उठलेलं एक निरव शांततेचं दु:ख... हे सगळंच बाबाच्या चेहऱ्यावर उमटलं होतं.
रामू शेट. नावात भले ‘शेट’ असो, पण घराच्या धुरकट भिंती, माळ्यावरचे तांदळाचे मोजके पोते आणि बैलाच्या गळ्यात खणखणणारी पण खंगलेली घंटा बघितल्यावर कोणालाही कळून गेलं असतं — ही केवळ एक भुईमाता भिजवणारी झुंजार कहाणी आहे.
---
पंढरपूरपासून तीस कोसावर असलेलं त्याचं गाव – ‘माणिकवाडी’. गावात एकच विहीर, तीही एप्रिलमध्ये तळ गाठते. पाण्याचा हिशेब काटेकोर. आणि पावसाचं येणं म्हणजे जणू एखाद्या संकोचलेल्या पाहुण्याचं येणं – तो केव्हा येईल, याचा नेम नाही.
बाबा रोज सकाळी उठायचे, देवासमोर तेलाची समई लावायचे, हात जोडून म्हणायचे, "देवा... फक्त थोडा पाऊस दे. बाकी सगळं आम्ही बघतो."
आईच्या केसांत पांढरट धूर होता. ती पाटावर बसून गहू निवडायची. निवडता निवडता तिचे डोळे भिजायचे. कारण मुलगा विक्रम, आठवीत आहे – पण पुस्तकं घेण्यासाठी पैसे नव्हते. आणि लहानगी सोनल – तिच्या चपला फाटून गेल्या होत्या. आईनं तिच्या पायाला तेल चोळलं आणि म्हणाली, "बाळ, चपलांची काय गरज? तू तर देवाघरची फुलं आहेस."
---
रामू शेटच्या नजरेत प्रश्नांचा सागर होता – ‘मी इतकं राबतो, तरी का उपाशी झोपावं लागतं? माझ्या मुलांचं बालपण का फाटलेल्या चपलांमधून चालतं? आणि का... का हे आभाळ कोरडं राहतं?’
गावात काही लोकांनी विहीर खोदली. काहींनी सोलर पंप घेतला. पण रामूने शेतीवरच विश्वास ठेवला. 'या मातीत सोनं आहे, फक्त ते उगमायचं असेल तर पाणी लागेल.' आणि पाणी – तेच मिळत नव्हतं.
---
जून महिना आला. पण आभाळात केवळ थकलेली पाखरं आणि उष्णतेचा चटका होता. जमीन इतकी तापली होती की बैलांचे खुरही भाजायला लागले.
रामू रोज दुपारी आकाशाकडे बघायचा. त्याचं एक अजब नातं झालं होतं आभाळाशी – जणू तो त्याचा प्रियकर आणि विश्वासघातकी मित्र दोन्ही होता.
---
एका रात्री विक्रम आईला म्हणाला, "आई, मला अभ्यास सोडायचा आहे. मी शहरात जाऊन काम करतो."
आईनं त्याच्या चेहऱ्यावरून हात फिरवला आणि म्हणाली, "अजून तू फक्त तेरा वर्षांचा आहेस. तुझं काम म्हणजे शिकणं."
"पण बाबा दिवसभर उन्हात काम करतो. काहीतरी मदत तरी करू दे ना," विक्रमचं बोलणं थांबलं, पण आईचं मन पूर्ण आवाजात हललं होतं.
---
जुलै आला. आणि एक दिवस अचानक, सायंकाळी आभाळ गडगडू लागलं. झाडांच्या फांद्या थरथरू लागल्या. जनावरं ओरडू लागली. आणि तेव्हाच, पहिलं थेंब रामूच्या गालावर पडला.
तो थेंब केवळ पाणी नव्हता. तो थेंब म्हणजे तीन वर्षांची आशा, उपासमारीची शिक्षा, विक्रमचं अर्धं वाक्य, सोनलच्या फाटलेल्या चपला... आणि देवासमोरच्या त्या असंख्य समया.
रामू एक क्षणभर स्तब्ध झाला. मग भुईवर हात टेकवला, डोळे मिटले, आणि तो म्हणाला – "आई गं धरती... घे तुझं अन्न... घेतो मी पाणी."
पाऊस सुरू झाला. आणि रामू – त्या मध्यमवयीन, उन्हाने काळवंडलेल्या चेहऱ्याचा, एका डोक्यावर टोप घालणारा माणूस – तो शेतात उतरला आणि नाचू लागला.
हो. तो नाचू लागला.
जणू गडगडाट हा तबला होता, विजांचा झगमगाट हा प्रकाश, आणि पावसाच्या सरी – त्याच्या जीवनाची लय.
"धन्य धन्य या थेंबा,
माझ्या संसाराची आशा,
तुझ्या सरीत वाहते दु:खं,
आणि पसरतो सुखाचा वासा..."
रामूच्या तोंडून कविता फुटली. तो कुठला शेतकरी नव्हता – तो झाला होता त्याच्या मातीतून उगवलेला कवी.
---
आईने अंगणातल्या तुळशीला नमस्कार केला. विक्रमने छपराखालून डोकावलं. सोनल जोरात ओरडली, "आई, बाबा नाचतोय!"
"हो गं बाळा, तो नाचतोय. कारण पाऊस आला."
---
त्या रात्री घरातली चूल पेटली. भाकरी, वरण, आणि मऊ भात. वर्षांनंतर पहिल्यांदाच. ते जेवण केवळ अन्न नव्हतं – ती होती तृप्तीची पुजा.
---
दुसऱ्या दिवशी गावकरी रामूकडे आले.
"रामूभाऊ, तुझं नाचणं बघितलं काल. देवाचीच कृपा वाटली."
"नाही रे, मी नाचलो कारण पाऊस आला. पण पावसाने जे दिलं, ते साजरं करणं हीसुद्धा शेतीच आहे."
---
गेल्या वर्षीची बियाणं जपलेली होती. बैलांच्या डोक्यावरून हात फिरवून रामू म्हणाला, "यंदा पुन्हा सुरुवात करूया."
शेती सुरू झाली. मातीत पुन्हा जीव आला. आणि रामूच्या नजरेत – एक विश्वास.
---
कथा संपली नाहीये.
कारण ती दरवर्षी नव्याने लिहिली जाते. दर पावसाळ्यात... दर उगवत्या उन्हात... दर शेतकऱ्याच्या स्वप्नात.
---
शेवटच्या ओळी:
पाऊस हा केवळ हवामानाचा भाग नाही. तो एक श्रद्धा आहे. एक गंध आहे. आणि रामूसारख्या शेतकऱ्यांसाठी – तो स्वतः परमेश्वर आहे.
आणि जेव्हा परमेश्वर येतो – तेव्हा भक्त नाचतोच.
-
