खरेपाटणचा डॉ. शैलेश जाधव…
या नावाने खरोखरच्या आत्म्याला एक मुस्कान, एक विश्वास, एक नवे जीवन वाटायचं. गावकऱ्यांसाठी, निर्धनांसाठी, मुस्लिम-हिंदू, कोणत्याही जातीधर्माच्या लोकांसाठी त्यांनी ज्या दैवतासमान व्यक्तीची भूमिका पार पाडली, त्याचा प्रभाव आजही ताजाच आहे. आज आपण त्यांच्या स्मरणार्थ एक कथा वाचणार आहोत,
---
पहिला भाग: कविता नव्हे, पण आपलं गाव
सकाळच्या कोवळ्या प्रकाशात, डॉ. शैलेश जाधव त्याच्या व फडणीस फ्लाइट कंपनीवर कार्यरत एका शहाण्या तरुणच्या अपार्टमेंटमधून अर्धा तास उशिरा बाहेर पडलं—म्हणजे साडेआठच्या सुमारास. पण त्याला उशीर वाटत नसे. कारण कोवळा प्रकाश म्हणजे, भेट, संभाषण, कृपा आणि जिव्हाळीची आदळलेली सुरुवात. त्याला डॉ. शैलेश म्हणत उरचा सगळा गाव ‘त्या डॉक्टर’ ठरायचा. कारण त्यांचा सेवाभाव इतका आदर्श, इतका संघर्षशील, इतका माणुसकीचा होता की लोक अगदी वाघासारख्या रात्रंदिन एका स्वरूपातच त्यांना पहात होते.
आणि तुम्हाला सांगायचं आहे, कवितांपेक्षा मोहक असं काही साहित्य बनावं, तेच म्हणून एक गोष्ट.
डॉक्टर शैलेश यांचा उभारा (बुड्या दातांतून बद पोहत त्यांचा रंग तपकिरी, हृदयात सगळा जलतं आणि कानात देवमय संगीत)… अशी शारिरीक टचेस आणि सहानुभूतीच्या छटा, त्यांनी प्रत्येकाला जन्माला दिली. समस्या? पैसे? जाती-धर्म? काही नाही – त्यांच्यासाठी फक्त मानव मोहाने आणि मानव म्हणून चोपलं जाणं.
---
दुसरा भाग: 'शायद डॉक्टर म्हणजे महात्मा'– श्यामूचा आवाज
च्या एक ‘उत्तम’ वा ‘महापुरुष’ चा येणं-मोडाणं या त्या स्वर्गीय आध्यात्मिक गुणांचं विधान जसं. एका निमित्ताने त्यांच्या अंतिम संसकारात आलेल्या हजारो लोकांनी सांगीतलं: “हा डॉक्टर, तो आमचा भगवंत होता.” आणि श्यामू, जो उथळतेला नव्हता, त्याने हळुवार वृत्तांत द्यायला सुरुवात केली:
> “प्रत्येक गरीब समोर आकार न विचारता; त्याला सेवा करणे हा डॉक्टर जाधवांचा धर्म होता. शुल्क न विचारत. आणि कित्येकदा त्यांना प्रवासी रेल्वेचा किराया देऊन परत पाठवायचा.”
या एका ठळक उदाहरणातून सामाजिक समानतेला त्यांनी जीवनात कसली भूमिका दिली हे स्पष्ट होते.
शांतता, सन्मान, सलाम, ज्याना सहजतेने दिली गेली ती मान विश्‍वासाची ती सेवा होतं. त्यांनी प्रत्येक घराला सलाम – “नमस्कार बाबा!” आणि प्रत्येकाला सांगीतलं, “तुमचं घर कोणतं?” या शब्दांत प्रत्येकाला आत्मीयता, त्याग आणि मन मोकळेपणाची देवदिव्यता मिळाली.
---
तिसरा भाग: प्रत्येक जातीला, धर्माला दिला समानपणा
एका अंधारानं काळा गाव, ज्याला एकदा “विरोधाचे रंगसंगीत” असं म्हटलं गेलं, मग तिथं डॉ. जाधवांनी शंका केली नाही. ना ‘हिंदू’, ना ‘मुस्लीम’, ना जात, ना धर्म – त्यांच्या लेखणीत संयम, त्याग, प्रेम हाच एकमेव धर्म बनला. एका मुस्लीम आईने त्यांच्या मरणानंतर सांगितलं:
> “तुमचं डॉ. आमचा बाळ होता…”
“आता त्यांची मरण झालं पण त्यांनी आम्हाला जीवदान दिलं”
हा भावनांचा कंचनथा होतं; त्यांच्या शब्दांतून सर्व जाती लोकांनी ते आत्म्यासारखं स्वीकारलं.
---
चौथा भाग: शेवटच्या क्षणाचा गर्दी – एखाद्या लोकधर्माच्या थाटात
अंतिमाहुतीच्या त्या प्रसादात, शांति आणि तिरंगा इतका नेहमीचा ब्लेन्ड, इतका नैसर्गिक, इतका लोकाभिमुख – लोकांच्या ओठांवर एकच नाम: “डॉक्टर जाधव”. पृथ्वीवर घसरलेल्या माणुसाच्या अश्रूंचं जूलूस जसं चालतं, तसंच. गर्दीत कोणातरी हळुवारपणे विचारलं:
> “हा कोण होते – महात्मा? नेता? अभिनेता?”
शांततेतून येतो तो उत्तर:
> “डॉक्टर होता. परंतु गरीबांना देवासारखं.”
आणि त्या दोनच शब्दांनी सगळा दल बदल झाला – ‘डॉक्टर’ हा शब्द आता “भगवंत” म्हणून गावाचा, हृदयाचा, नैतिक आधार बनला.
---
पाचवा भाग: प्रश्न ज्यांनी स्वत: विचारले – डॉक्टरांच्या प्रश्नांसाठी स्थान
अब प्रश्न तर डॉ. शैलेश जाधव यांचीच होती निस्संदेह: “डॉक्टर असताना त्यांना प्रश्न हवा होतं…”
हे प्रश्न शोधत पहा:
1. तुम्हाला प्रत्येक जसाचं सेवा करण्याची प्रेरणा तुमच्या जीवनात कशी मिळाली?
2. गरीबांचा बिलकुल मुफ्त उपचार कसा करून तुम्ही आर्थिक ताण टाळलात?
(अनेक रुग्णांसाठी तुमचं संस्थात्मक, सामाजिक, दानगिरीचं मॉडेल काय होतं?)
3. जातभेद-धार्मिक संबधांना बाजूला ठेवून प्रत्येकाला समान वागणूक देताना तुम्हाला कुठली सजगता किंवा मनाचे नेमकं काय जमलं?
4. स्थानिक प्रशासनाशी किंवा आरोग्य सेवांच्या नियमांशी तुम्ही कितपत खंबीरपणे वागलात? चुकीच्या पद्धतीला ना म्हणून प्रभूत्वी कसं जुळवलं?
5. तुम्ही तुमचं व्यक्तिमत्व आणि लोकांचा सेवाभाव असा मर्यादेला कसा ठेवला – आहे पण अंदाजावाज?
ही होती डॉ. जाधवांच्या विचारांनी मिळणारी ज्योत – "फक्त सेवा नव्हे, प्रश्न विचारणंही समाजासाठी गरजेचं!"
---
सहावा भाग: मराठी लेखनशैलीत भाषिक-भावनिक रंग
पुरुषांना मने, परिचय, सामाजिक बांधिलकी, आणि हिंदू-मुस्लीम च्या वाटेत पर्यटन करणं, असा मिश्र सिद्धांत. पण त्यावेळी जसं आनंद वाडकरांच्या कथांच्या प्रवाही, बारीक लक्षात घेतलेले नावं यादबदललेली गर्दी, शब्द हे एकमेव वाचकाला विकर्षण देणारी ताकद धरतात.
त्यांच्या विलक्षणपणे सोप्या पण गुंतलेल्या भावना, ग्रामीण आरशात परावर्तित झालेल्या दिसणाऱ्या शब्दांनी, त्या प्रवासाला गावाचा काळ, भुईचा शुष्कतेचा स्पर्श, लोकांचे चेहरे, आँखांचा थरथरणा, त्यातून उगवलेलं बाळसं नाजूक सौंदर्य… हे सर्व एक निळसर-दारिद्री जडल्या नंतर अचानक मिळालेली स्वच्छता वाटावी. ‘लिखणं म्हणजे दुःख, प्रेम, जीवन यांचे मध्येमधलं सरणयं.’ – वा. आचार्य म्हणतील तसेच, पण डॉ. जाधवांच्या कथा आधीच आतल्या हृदयाशी बोलतात, मग लेखणं फक्त भाषेतून स्वल्पसा रंगप्रवाह आणणं आहे – एका भावनिक ओसाड त्यागाच्या सुरुवातीची सुरलहरी.
---
सातवा भाग: निरोपाचा वारा, स्मृतींचा सावल्या ओझं
डॉ. जाधव मिलक करतात, पण अशी माणसं त्यांच्या स्मृतीमध्ये गुंतून जातात. शेवटच्या शब्दांच्या काळोखात, ते एका मुसळधार वादळासारखे जोरात वेसावतात – शांत गाणं, पण जागा मोठी, प्रभावात गंभीर. अनेकांचे हात हातात हाताळून जसं वाटायला लागतं, की… “डॉ. शैलेश जाधव हे असंख्यांचे विश्वासंभूत देव, पिता, मित्र आणि सेवासंकल्प.” त्या सावल्यांचा ओरड असा की, “तुम्ही गेले, पण तुमची अनुभूती, तुमची सेवा येणाऱ्या पिढ्यांना वाटावी म्हणून ही लेखणं.”
---
आठवा भाग: शेवटचा प्रश्न व तुमच्यासाठी
प्रश्न (वाचकांसाठी, डॉक्टर्ससाठी)
तम्हाला एक डॉक्टर म्हणून या कथा मधला सर्वात मोठा धडा म्हणजे काय वाटतो?
आपणही प्रत्येक रुग्णाला, विशेषतः गरीब, अनुसूचित जातीधर्म, संकीर्ण भाषिक वांशिक समूह, त्यांची आर्थिक परिस्थिती विचारून त्यांच्या प्रत्येक जखमेतील तळाशी उभे राहायला तयार आहोत का?
आम्ही एका नजरेत फक्त 'रुग्ण' पाहतो; खरेपाटणच्या डॉक्टर जाधवांनी प्रत्येकाला 'मानव' म्हणून पाहिलं. आपणही तसं करण्याचा प्रयत्न करतो आहोत का?
---
इथे थांबतो – पण एक सूर झपाटलेला
यातली भाषा, ओसाड आंदोलने, प्रश्न, शेवटचा निरोप – सगळं एका गावातल्या एका पुरुषाच्या साध्या, पण जबरदस्त प्रेमाच्या कादंबरीप्रमाणं योजना आसते.
डॉ. शैलेश जाधव यांचं जीवन म्हणजे केवळ वनवासातलं एक पर्व – ते एक "सामाजिक शौर्य" होतं. त्यांच्या या कथेतून, आपण सगळेजण मिळून एक गोष्ट शिकवूया: ‘सेवा – ती केवळ शुल्काने, परंतु हृदयाने, मनाने, निष्कपटपणे, जात-धर्म, वर्ग, परिस्थिती विचार न करता, प्रत्येक रुग्णासाठी कितपत कठोरपणे गरजेची आहे!’ आणि हीच खरी आदिकथा मराठी लेखनाची – ओसाड, प्रेरक, हृदयाड, पुण्यांची निर्विवाद प्रेरणा.
---
ॲड्रस: वाचकांना आणि डॉक्टर मंडळींना आवाहन:
तुमच्या दैनंदिन सेवेत “डॉ. शैलेश जाधव” यांच्या आदर्शाला कितपत आलिंगन करता? तुम अनुभव सांगा, त्यांचे प्रश्न घेऊन आमच्याशी संवाद साधा.
