मातीशी नातं"
दुपारची उन्हं तापली होती. मळ्यातील झाडांनाही घाम फुटावा अशी ती कडक उन्हाची वेळ. तरीसुद्धा ती बाई, गोदामाई, वय वर्षे सत्तरच्या घरातली, हातात फावडं घेत शेताच्या कडेने चालली होती. डोक्यावरची हिरव्या किनारीची फडकी साडी, पाठ कंबर वाकलेली, चेहऱ्यावर सुरकुत्या – पण डोळ्यांत मात्र एक दृढ निश्चय होता.
ती म्हणायची, “शेत म्हणजे पोट. पोरं गेली, पण माती अजून माझ्या सोबत आहे.”
सहा वर्षांपूर्वीचा तो दिवस तिला अजूनही आठवतो. तिचा एकुलता एक मुलगा – शिवाजी, त्याची बायको सुनीता आणि त्यांची लहान मुलगी – आर्या, गावाहून शहरातल्या नातेवाइकांकडे चालले होते. रस्त्यावर एका वळणावर ट्रकने गाडीला उडवली… तिघांचंही जागीच निधन झालं. एकच शून्य पसरलं तिच्या आयुष्यात.
तेव्हापासून गोदामाई आणि तिचा नातू – ओंकार, फक्त दोघंच उरले.
शेजारीपाजारी म्हणायचे, “अगं, एवढं दुःख सहन करून तरी तू हे शेत कसत राहिलीस?”
गोदामाई म्हणायची, “माझ्या लेकरांचं घाम पडलंय इथं. विकून काय करणार? ओंकारला याच मातीत उभं करायचंय.”
विकायला आलेले दलाल तिच्या अंगणात गाड्या घेऊन आले. लाखो रुपये देऊ करत होते. पण ती नजरेत नजर घालून त्यांना म्हणाली, “ही माती माझी लेक आहे. लेकीला कसं विकायचं?”
शेत मात्र राबून कसावं लागायचं. ती पहाटे उठायची, नित्यकर्म उरकून थेट मळ्याकडे जायची. ओंकार तिच्या शेजारी फावडं घेऊन उभा असायचा. शेताच्या कामांत तोही आता तरबेज झाला होता. शाळा झाली की सरळ शेतात यायचा.
“आजी, मी मोठा झाल्यावर इंजिनिअर नाही व्हायचं. शेतकरीच व्हायचंय,” तो म्हणायचा.
गोदामाईचा चेहरा खुलायचा. तिचं आयुष्य बहरून यायचं.
**
एका दिवशी सकाळी गावात बातमी पसरली – तालुक्यातला एक मोठा बिल्डर गोदामाईच्या शेतावर रिसॉर्ट बांधायचं ठरवत होता. त्याने गावातल्या पाटलाला पटवून ठेवलं होतं. पुन्हा गाड्या आल्या, पुन्हा प्रस्ताव आले – या वेळेस करोडोंमध्ये.
पण गोदामाई ताठ उभी राहिली. अंगातली वयोमर्यादा नजरेत नव्हती. ती म्हणाली, “माझ्या नातवाने इथं पहिलं पाऊल टाकलंय. त्याचं भवितव्य इथं उगम पावणार. रिसॉर्टला जागा पाहिजे, तर नदीपलीकडं जागा पाहा. माझं शेत नाही विकायचं.”
गावातले काहीजण कुजबुजायला लागले – “ही बाई वेडी झालीये, एवढं काही मिळतंय तरी नकार देते!”
पण काही थोडे जण, विशेषतः वृद्ध शेतकरी, तिच्या पाठीशी होते. त्यांना माहीत होतं – मातीचं नातं पैशाने विकत घेता येत नाही.
**
एक संध्याकाळ अशी आली, जेव्हा ओंकार शेतातून घरी परतताना थकल्यागत वाटत होता. त्याच्या डोक्यावर उन्हाने घाम सांडला होता, आणि पायात मुंग्या आल्या होत्या. गोदामाईने त्याला पाणी दिलं, डोक्यावर ओला कपडा ठेवलं.
“आजी, तू कशी काय एवढं काम करतेस रोज?” तो विचारात म्हणाला.
ती हसली. “माझं दुःख मातीने घेतलंय रे. आता त्याला काहीतरी परत द्यायचंय. तुला उभं करणं, हे माझं काम आहे.”
ओंकारला जाणवत होतं – आजी फक्त मेहनत करत नव्हती, ती त्याला शिकवत होती – जगण्याची, उभं राहण्याची, आणि नात्यांची किंमत.
**
पावसाळा आला. शेताची कामं वाढली. दोघं मिळून कणसं लावू लागले. माती ओलसर झाली, हवेत नवा सुगंध दरवळू लागला. आजीच्या चेहऱ्यावर एक वेगळाच तेज दिसत होता. ती आता थकलेली वाटत नव्हती. तिच्यात नवसंजीवनी आली होती.
“ओंकार,” ती एके दिवशी म्हणाली, “तु आपल्या शाळेतून शेतीच्या अभ्यासात पुढं जायचं. आधुनिक पद्धती शिक. पण आपल्या मातीला विसरू नकोस.”
ओंकारने मान डोलावली. “हो आजी. मी वचन देतो.”
**
गावात आता गोदामाईचं नाव घेतलं जायचं – उदाहरण म्हणून. लोक तिची प्रशंसा करत होते. तिच्या धीराला, कष्टाला, आणि नातवाला घडवण्याच्या इच्छेला वंदन करत होते.
एका दिवशी गावात कार्यक्रम झाला – ‘शेतकरी महिला गौरव.’ गोदामाईला सन्मानपत्र देण्यात आलं. मंचावर ती उभी होती, डोळ्यांत अश्रू, पण हसू ओठांवर.
ती म्हणाली, “मी काही मोठं केलं नाही. फक्त माझं शेत सोडलं नाही. तुमच्या सगळ्यांचंही काही ना काही मातीशी नातं असतं. त्याला विसरू नका.”
**
वर्ष संपलं. ओंकार दहावीत चांगल्या गुणांनी पास झाला. शेतात नवीन तंत्रज्ञान आणण्यासाठी त्याने एक छोटं यंत्र शिकून वापरायला सुरुवात केली. गोदामाई त्याच्या मागे उभी होती – शब्दांनी, कृतीने, आणि आशीर्वादाने.
आजही पहाटे पहाटे, गोदामाई कधी फावडं घेते, कधी नातवाच्या पाठीवर हात ठेवते. शेत अजूनही तिच्यासारखंच बहरतं आहे. दुःखाच्या सावल्याही तिथं आता हिरव्या पानांत मिसळून गेलेल्या आहेत.
**
शेवटी एवढंच –
गोदामाईच्या जीवनानं हे दाखवून दिलं की, आप्तस्वजन हरवले तरी माणूस संपत नाही. मातीशी नातं असलं की, दुःखाचाही सामना करता येतो.
ती म्हणायची, “पोरं गेली, पण मातीने मला धरून ठेवलं…
