શહેરના ઉલાળા ભરેલા રસ્તાની કિનારે, એક ખૂણામાં એક વૃદ્ધ માણસ દરરોજ બેઠો રહે છે. મોઢા પર શાંતિ, હાથમાં લાકડીની લાઠી, અને ખાલી આંખોથી ચાલતાં લોકોને જુએ છે. એની પાસે ન નામ છે, ન ઓળખ. લોકો તેને ઓળખે છે તો ફક્ત "એ બેસે છે રસ્તાના હાસિયે".
કોઈ એમ પૂછે કે એ શા માટે અહીં છે, તો જવાબ કોઈ પાસે નથી. પણ એ પણ કદી પૂછે નહીં કે તમે ક્યાં જાઓ છો. બસ, એક નિરાંત સાથે બેઠો રહે છે. જાણે એની હાજરી એ જગ્યા માટે પૂરતી હોય. સમય ધીરે ધીરે એના ચહેરા પર વસતો ગયો, અને આજે એ જાણે સમયથી પણ વધુ શાંત લાગે છે.
પહેલા લોકો એને અવગણતા. પછી કટાક્ષ કરતાં. પછી અદૃશ્ય સમજી લીધા. લોકો એને ઓળખતા નહીં, પણ એ તો દરેકને જોઈ જતો. એને બધા જોવા મળતા — કોઇ ભાગતો, કોઇ ડોળતો, કોઇ સપનાનું પીછું કરતો. એ માત્ર નિરિક્ષક હતો. એનો અવાજ ન હતો, પણ નજર ગહન હતી.
એક નાનકડી બાળકી "ચહક" એની પાસે રોજ આવતી રહી. એ તરત જ સમજી ગઈ કે આ દાદાની પાસે કોઈ વાર્તા તો હશે. એક દિવસ એણે પૂછ્યું, "દાદા, તમે હંમેશાં કેમ અહીં બેસો છો?
"એના જવાબમાં એ હળવીスマાઇલ આપે છે અને કહે છે
:"હું ત્યાં બેઠો છું જ્યાં બધું અંતરે છે – બસ જીવનના હાસિયે.
એ દાદા હંમેશા એનાં શબ્દો કરતાં નજરમાં ઘણું કહી જાય. એના સ્નેહમાં કોઈ દાવો નહોતો, માત્ર ઉપસ્થિતિ હતી. એ બાળકી માટે એ દાદા જેણે એના બાળપણને વિશેષ બનાવ્યું.
એક દિવસ ચહકે કહ્યું:
"દાદા, તમારું નામ શું છે?"એ થોડીવાર મૌન રહ્યો અને પછી કહ્યું:
"મારું નામ ક્યાંય નથી લખાયું… પણ કદાચ ‘હાસિયો’ લખાય તો ચાલે.
"એ નામ પણ જાણે યોગ્ય લાગ્યું. એ જીવનભર એવી જગ્યા પર રહ્યો હતો, જ્યાં કોઈ ન 중심માં જોવાનું મન કરે, ન ઝંખના થાય. એ હાસિયામાં જીવતો રહ્યો હતો – જ્યાં neither beginning nor end mattered.
કોઈ દિવસ એ ચહકને એના જુના દિવસો વિશે પણ થોડું કહેતો — કેવી રીતે શહેરે એને જાતે જ કિનારે ધકેલી દીધો, કેમ કે એ ન તો સ્પર્ધા કરી શક્યો, ન તો ઊંચું બોલી શક્યો. છતાં એ તો હજી પણ જીવી રહ્યો હતો… લોકોના અવાજોની વચ્ચે પોતાનું શાંત જગત બનાવીને.
એના શબ્દો ચહકના મનમાં ઘૂંસી ગયા. એ સમજતી ગઈ કે દરેકને મંચની જરૂર નથી હોતી. કોઈકથી વાતચીત પણ જીવન બદલી શકે છે. એ દાદાનું હાસિયું એવું હતું – જ્યાં કોઈ એને શોધવા ન આવે, પણ એકવાર આવી જાય તો પાછું વળવા મન ન થાય.
વર્ષો વીત્યા. ચહક મોટી થઈ. એક લેખિકા बनी. એણે પોતાની પહેલી ગુજરાતી પુસ્તકનું નામ રાખ્યું:
📘"હાસિયાનું જીવન – માર્ગના કિનારેથી"
એમાં લખેલું હતું:
> "જીવન બધાને મંચે રાખતું નથી… કેટલાક પાત્રો હમેશાં પારશ્ર્વમાં રહે છે – છતાં તેઓ બધાથી વધારે વાત કરે છે.
"એ પુસ્તક અનેક હ્રદયોને સ્પર્શી ગયું. લોકો હવે રસ્તાના હાસિયા તરફ પણ જોયા કરે છે. કદાચ આજમાં પણ એ વૃદ્ધ ત્યાં જ બેસેલો હોય… કેમ કે એ જાણે છે:
🔸 "મારું જીવવું મધ્યમાં નહોતું – પણ મને કોઈએ ભૂલ્યું પણ નહોતું. હું જીવ્યો છું… હાસિયાનું જીવન...."
"હાસિયે બેઠેલા લોકો અવાજ નહીં કરે, પણ તેમની હાજરી શાંતિના અર્થ સમજાવે. તેઓ નજરે જોઈ જાય છે, દિલ સુધી ઊતરી જાય છે. એમનું જીવન ભલે સહેજ લાગે, છતાં એની ઊંડી અસર રહે છે."
✍🏻 Vrunda Amit Dave
Thank you.
